ΤΖΟΝ ΓΚΡΙΣΑΜ
Η ετυμηγορία
μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής
εκδ. Ελληνικά Γράμματα, σελ. 778
Τους τελευταίους μήνες του 1984, λίγα χρόνια αφότου είχε αποφοιτήσει από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Μισισίπι, και ενώ ασκούσε τη δικηγορία, από τη θέση στο ακροατήριο μιας δικαστικής αίθουσας, ο Τζον Γκρίσαμ παρακολούθησε την κατάθεση μιας κοπέλας ενάντια στον άνδρα που την είχε βιάσει. Ηταν γι’ αυτόν σπαρακτική εμπειρία να την παρακολουθεί τη μια στιγμή να στέκεται θαρραλέα και την άλλη να καταρρέει.
Αρχισε να σκέφτεται τον εφιάλτη που είχε ζήσει η ίδια και η οικογένειά της και τότε του γεννήθηκε το μοιραίο ερώτημα: τι θα έκανε αν ήταν κόρη του;
Η αυθόρμητη απάντηση ήταν ότι θα ήθελε να σκοτώσει τον βιαστή της με τα ίδια του τα χέρια. Η υπόθεση αυτή τον στοίχειωσε, το ενδεχόμενο της εκδίκησης ενός πατέρα τού έγινε έμμονη ιδέα. Ετσι γεννήθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα, «Η ετυμηγορία».
Εγραψε το πρώτο κεφάλαιο με το χέρι σε ένα μπλοκ σημειώσεων και ζήτησε τη γνώμη της συζύγου του, Ρενέ –στην οποία και το έχει αφιερώσει– λαμβάνοντας την επιβεβαίωση που ήλπιζε και την ενθάρρυνση να της παραδώσει σύντομα τα επόμενα δύο κεφάλαια. Συνέχισε να γράφει με τη χαλαρότητα και το κέφι που θα ένιωθε για οποιοδήποτε χόμπι, με στοιχειώδη αυτοπειθαρχία που «πρόσταζε» να ολοκληρώνει τουλάχιστον μια σελίδα την ημέρα, αλλά και μεγάλα διαστήματα «τεμπελιάς» κατά τα οποία δεν έγραφε ούτε λέξη.
Το πρώτο διάστημα η μόνη του φιλοδοξία ήταν απλά να τελειώσει αυτό το βιβλίο. «Φανταζόμουν», γράφει στον πρόλογό του, «μια τακτική στοίβα από δακτυλογραφημένες σελίδες στη γωνία του γραφείου μου και μια μέρα να μπορούσα να τη δείξω με κάποια περηφάνια σε πελάτες και φίλους, και να εξηγήσω ότι ήταν ένα μυθιστόρημα που έγραψα».
Συμπληρώνοντας έναν χρόνο συγγραφής είχε αρχίσει να σκέφτεται συμβόλαια με εκδοτικούς οίκους, αμοιβές από δικαιώματα και πολυτελή γεύματα με εκδότες. Το πρώτο χειρόγραφο ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε στον ατζέντη του, Τζέι Γκάρον, τρία χρόνια αφότου έβαλε την πρώτη λέξη στο χαρτί.
Εναν χρόνο αργότερα, κι ενώ ο Γκρίσαμ είχε ήδη ξεκινήσει να γράφει την «Εταιρεία», το βιβλίο που έμελλε να εκτοξεύσει τη συγγραφική του καριέρα, ο Γκάρον τού έφερε το συναρπαστικό νέο ότι «Η ετυμηγορία» όδευε για το τυπογραφείο. Το Ιούλιο του 1989 κυκλοφόρησαν 5.000 αντίτυπα του βιβλίου, το οποίο, όπως ο ίδιος ομολογεί, «πούλησε καλά σε ακτίνα εκατόν πενήντα χιλιομέτρων από την έδρα μου, αλλά αγνοήθηκε από τον υπόλοιπο κόσμο». Δεν υπήρξε ενδιαφέρον για έκδοση τσέπης ούτε για μετάφραση σε άλλη γλώσσα. Ηταν τελικά η επιτυχία του δεύτερου μυθιστορήματός του, που κυκλοφόρησε το 1991, και προκάλεσε ενδιαφέρον για την «άγουρη» συγγραφική του απόπειρα.
Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, δικηγόρος Τζέικ Μπρίγκανς αναλαμβάνει την υπεράσπιση του Αφροαμερικανού Καρλ Λι Χέιλι, πατέρα της δεκάχρονης Τόνιας, ο οποίος αποφασίζει να πάρει τον νόμο στα χέρια του και να δολοφονήσει εν ψυχρώ τους δύο λευκούς μικροκακοποιούς που τη βίασαν.
Η υπόθεση διχάζει την κοινή γνώμη στην κωμόπολη Κλάντον της πολιτείας του Μισισίπι, αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα και ειδικά στις νότιες πολιτείες, όπου το ρατσιστικό μίσος σιγοβράζει, η Κου Κλουξ Κλαν καιροφυλακτεί και οι μαύροι αντεπιτίθενται με κάθε ευκαιρία παίζοντας το «χαρτί» του χρώματος.
Ο Μπρίγκανς φέρει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα, ο οποίος εργάστηκε ως δικηγόρος για μία δεκαετία, εκπροσωπώντας ανθρώπους και όχι μεγάλες εταιρείες, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «δικηγόρου του δρόμου». Ο Μπρίγκανς έχει επίσης την ηλικία του συγγραφέα, οδηγεί το ίδιο αυτοκίνητο, έπαιζε αμερικανικό ποδόσφαιρο στο γυμνάσιο. «Πολλά από αυτά που λέει και κάνει οΤζακ», γράφει, «είναι αυτά που θα έλεγα και θα έκανα εγώ υπ’ αυτές τις συνθήκες. […] Εχουμε αισθανθεί και οι δύο την αφόρητη πίεση μιας δίκης για φόνο. […] Εχουμε χάσει και οι δύο τον ύπνο μας για κάποιους πελάτες και έχουμε ξεράσει σε τουαλέτες δικαστηρίων».
Το βιβλίο έχει τη ραχοκοκαλιά του δικαστικού θρίλερ. Ο Γκρίσαμ μεταφέρει με καθηλωτικές αφηγήσεις την ατμόσφαιρα της δικαστικής αίθουσας και τα στιγμιότυπα της διεξαγωγής μιας δίκης. Την ίδια στιγμή, είναι ένα καλειδοσκόπιο που αποκαλύπτει στιγμιότυπα από το φυλετικό μωσαϊκό του αμερικανικού Νότου, αλλά και μια μελέτη για την ανθρώπινη φύση, τη δικαιοσύνη, την εκδίκηση, το σωστό και το λάθος. Ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή και αναπόφευκτα βιώνει μια γκάμα συναισθημάτων και νοερά μετατρέπεται άλλοτε σε κατήγορο και άλλοτε σε συνήγορο, καθώς ακροβατεί στη λεπτή γραμμή που χωρίζει τους θύτες από τα θύματα, χωρίς το δίχτυ ασφαλείας μιας ευρέως αποδεκτής ηθικής ή ενός πανθομολογούμενου δικαίου. Τελικά, η ετυμηγορία είναι δική του.