«Με τα φετινά ευρήματα αισθάνομαι ότι δικαιώθηκε ο Σακελλαράκης. Εξαρχής υποστήριζε –και τότε δεν το πίστευα–, ότι η ανασκαφή στη Ζώμινθο είναι πολύ σημαντική. Ελεγε χαρακτηριστικά “νιώθω σαν τον Εβανς, όταν ανέσκαψε την Κνωσό”», λέει συγκινημένη στην «Κ» η επίτιμη διευθύντρια Αρχαιοτήτων, δρ Eφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, η οποία συνεχίζει με πείσμα την ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας στη Ζώμινθο, σε υψόμετρο 1.200 μέτρων, 7 χλμ. δυτικά των Ανωγείων.
Ολα δείχνουν ότι η έρευνα σε αυτό το παλάτι στον Ψηλορείτη, «όπου κατοικούσαν γόνοι της δυναστείας της Κνωσού», δεν έχει εξαντληθεί. Αντιθέτως, έχει πολλά μυστικά ακόμη να αποκαλύψει. Το σημείο που χτίστηκε είναι στρατηγικό. Στη μέση της απόστασης, μεταξύ του ανακτόρου της Κνωσού και του Ιδαίου Aντρου. Ηταν ένα σημαντικό οικονομικό, θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο. Η πρόσβαση προς τη βόρεια είσοδο του ανακτόρου γινόταν με ράμπα, ήδη από τα παλαιοανακτορικά χρόνια (περί το 1.900 π.Χ.), που κατέληγε σε ισχυρό αναλημματικό τοίχο. Στην περίοδο των νέων ανακτόρων (1.700-1.600 π.Χ.) η ράμπα επιστρώθηκε δύο φορές με πλάκες.
Το διώροφο, ίσως τριώροφο Κεντρικό Κτίριο είχε χρήση, τουλάχιστον από το 2.000 π.Χ. Σε παλαιότερες ανασκαφικές περιόδους είχε διαπιστωθεί ότι από το 1.700 π.Χ. ξεκίνησε η επέκτασή του, ολόγυρα. Φέτος, βρέθηκαν προκτίσματα, τα οποία έγιναν μετά την τελευταία καταστροφή. Oπως εξηγεί η ανασκαφέας, δεν πρόκειται για πρόχειρες κατασκευές της εποχής αλλά για ολόκληρα διαμερίσματα, με τα οποία επέκτειναν το ανάκτορο.
«Γνωρίζαμε ότι κάτω από το ανάκτορο υπήρχε κάτι παλιότερο αλλά δεν υπολογίζαμε την έκτασή του. Τώρα μπορέσαμε να ερευνήσουμε και το παλαιότερο τμήμα. Στο Συγκρότητα του προκτίσματος Ι του ανακτόρου, βρέθηκαν δυο συγκροτήματα βόρεια του κεντρικού κτιρίου. Στο ένα εντοπίστηκε σημαντικό ιερό. Τμήμα του είχε ανασκαφεί πέρυσι, όπου εντοπίσαμε βωμό με 200 αγγεία τελετουργικής χρήσης (ρυτά, μεγάλα λυχνάρια κ.ά.), πάνω σε ένα λιθόστρωτο. Τότε, με τους καθαρισμούς και έπειτα από βροχή, βρέθηκε ένα κομματάκι μικρού χρυσού ελάσματος. Ετσι, φέτος, αποφάσισα σε εκείνο το σημείο να αριθμήσω τις πέτρες και να σηκώσω τον λιθόστρωτο βωμό. Και να η έκπληξη: ένας ξύλινος καμένος κορμός ξύλου, επενδυμένος με χρυσάφι! Βρήκαμε 90 φύλλα χρυσού, μικρά ελάσματα, τα οποία πρέπει να ήταν προσκολλημένα ή διασπαρμένα γύρω του. Ηταν δηλαδή ένα τελετουργικό είδωλο, ένα ξόανο, δίπλα στο οποίο βρέθηκαν κοχύλια, μια ωραία σφραγίδα, κ.ά.».
Oλα μαρτυρούν ότι εκεί λειτουργούσε ένα ιερό της πρώτης φάσης, το οποίο σεβάστηκαν οι επόμενοι ένοικοι και δεν πήραν το χρυσάφι του. Πάνω του έχτισαν λιθόκτιστο βωμό στον οποίο βρέθηκαν τα 200 αγγεία. Στο δωμάτιο που εντόπισαν το ξόανο, σε ένα παλιότερο στρώμα, λέει η ανασκαφέας, ήρθαν στο φως ειδώλια ζώων και ανθρώπων, τα οποία είναι συνηθισμένα στα ιερά κορυφής. Ανάμεσά τους ήταν κι ένα ωραίο γυναικείο ειδώλιο το οποίο βάφτισαν «Κυρά της Ζώμινθος».
Ενδιαφέρον κατά την κ. Σαπουνά-Σακελλαράκη παρουσιάζουν και τα πλακόστρωτα δωμάτια του δεύτερου συγκροτήματος δωματίων (βόρεια του συγκροτήματος), τα οποία αποκάλυψαν ένα εξαιρετικό σύστημα αποχέτευσης, αγωγών αλλά και αποστράγγισης. «Διαπιστώσαμε την τεχνική δομή του κτιρίου που ήταν σοφά κτισμένο, όπως άλλωστε και όλο το ανάκτορο. Oλα στη Ζώμινθο μαρτυρούν ανεπτυγμένη τεχνογνωσία». Κι αν κάτι ξεχωρίζει με περισσότερη αγάπη, είναι η σφραγίδα σε σχήμα λουλουδιού που χρονολογείται πριν από το 2.000 π.Χ. «Είναι ένα μικρό αριστούργημα». Οσο για τα χρυσά ελάσματα, γύρω από το ξόανο, «ήταν έκπληξη γιατί δεν βρίσκονται συνήθως στα ανάκτορα αλλά σε τάφους».
Η ανασκαφική ομάδα εντόπισε και ένα νόμισμα του δόγη της Βενετίας Pietro Gradenigo (1289-1311), που συμπίπτει με την 4η Σταυροφορία και την περίοδο της Ενετοκρατίας στην Κρήτη. Η ανασκαφή σε συνθήκες πανδημίας δεν ήταν εύκολη. Ομως, τα καλά νέα είναι ότι η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου Ζωμίνθου Δήμου Ανωγείων εντάχθηκε σε ΠΕΠ από την Περιφέρεια Κρήτης, για μία σειρά έργων στον περιβάλλοντα χώρο.