Ηταν πριν από μία δεκαπενταετία όταν ο νεαρός Γάλλος ερευνητής Antoine Pietrobelli, μελετώντας τα αρχεία της Μονής Βλατάδων για τη διδακτορική του διατριβή, έκπληκτος διαπίστωσε ότι το χειρόγραφο 14 ήταν το έργο του Γαληνού «Περί Αλυπίας». Μέχρι τότε η φιλοσοφική πραγματεία με διαλογισμούς και συστάσεις για την αποφυγή της θλίψης που έγραψε πιθανόν το 193 μ.Χ. ένας από τους σημαντικότερους ιατρικούς συγγραφείς της ελληνικής αρχαιότητας, εθεωρείτο χαμένο.
Η απροσδόκητη ανακάλυψη σε χειρόγραφο του 15ου αιώνα έφερε τον τίτλο «Περί Αιρέσεων» –τίτλο που απέδωσε ο μοναχός Σωφρόνιος Ευστρατιάδης στην καταλογογράφηση του αρχείου με βάση την πρώτη από τις 23 πραγματείες που περιελάμβανε το χειρόγραφο στα 276 φύλλα του. Εκείνος ο κατάλογος που είχε εκδοθεί το 1918, έξι χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης – χρησιμοποιείται ώς σήμερα για μία από τις σπουδαιότερες συλλογές χειρογράφων.
Φυλάσσεται επί αιώνες στην ιστορική Μονή Βλατάδων (μια μονή με αδιάλειπτη λειτουργία στον αστικό ιστό της Θεσσαλονίκης από την ίδρυση τον 14ο αιώνα ώς τις μέρες μας) και οι μικροί θησαυροί, άγνωστοι στο ευρύ κοινό ανασύρονται σταδιακά από την αφάνεια. Η συλλογή, σχεδόν αγνοημένη, με πρακτικές τεκμηρίωσης παλαιότερων εποχών και με έναν κατάλογο που είχε εκδοθεί αρχές του περασμένου αιώνα, μπαίνει στην ψηφιακή εποχή. Η προγραμματική σύμβαση μεταξύ της μονής, του υπουργείου Πολιτισμού και της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας που υπογράφτηκε χθες, είναι το πρώτο βήμα για την έναρξη της τεκμηρίωσης και της ψηφιοποίησης του ιστορικού αρχείου.
Μοναδικό στον κόσμο, διασώζει πολύτιμα συγγράμματα σε επιμέρους συλλογές, η κάθε μία με τη δική της αξία. Οι πιο σημαντικές: Εκατό (100) χειρόγραφα της Μονής που χρονολογούνται από τα μεσοβυζαντινά χρόνια (10ς-11ος αι.) ώς τα τέλη του 18ου-αρχές 19ου αιώνα. Εικοσιένα (21) εκκλησιαστικά και μουσικά χειρόγραφα του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών μελετών (ΠΙΠΜ), που χρονολογούνται από τον 14ο ώς τον 19ο αιώνα. Μια μεγάλη συλλογή με 2.000 παλαίτυπα της Μονής από τον 15 ώς τον 19ο αιώνα με βιβλία που τυπώθηκαν όταν η τυπογραφία έκανε τα πρώτα βήματά της, μεταξύ αυτών η γραμματική του Λάσκαρη. Το αρχείο εγγράφων (ελληνικά και οθωμανικά) της Μονής Βλατάδων από τον 18ο αιώνα που αφορά την ιστορία της Μονής και τα μετόχια και τη σχέση της με την οθωμανική διοίκηση.
Ατού του αρχείου μέσα από το οποίο η Μονή απέκτησε διεθνή φήμη στον επιστημονικό κόσμο είναι η σπουδαία συλλογή σε μικροφίλμ 10.000 χειρογράφων του Αγίου Ορους, που κατέγραψε με συστηματική εργασία επιστημονική ομάδα του Ιδρύματος. Είναι το αρχαιότερο Θεολογικό Επιστημονικό Ιδρυμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου (ιδρύθηκε το 1965 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα) με πρόεδρο τον εκάστοτε ηγούμενο της Μονής. Η προσπάθειά του να αποτυπώσει σε μικροταινίες περίπου το 96% των αγιορείτικων χειρογράφων έδωσε τη δυνατότητα πρόσβασης στους επιστήμονες –κυρίως στις γυναίκες– σε ποικίλα συγγράμματα (θεολογικά, νομικά ιατρικά, γεωγραφικά, γεωπονικά κ.ά.) της βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου, εξηγεί ο διευθυντής του Ιδρύματος και επιστημονικός υπεύθυνος του έργου ψηφιοποίησης, καθηγητής Θεολογίας, Συμεών Πασχαλίδης. «Η έναρξη της ψηφιοποίησης με το αρχικό ποσό των 80.000 ευρώ από την Περιφέρεια Κ. Μακεδονίας σηματοδοτεί το πέρασμα του Ιδρύματος από την αναλογική στην ψηφιακή σύγχρονη εποχή».