Θέλεις να μπεις με το δεξί. Θέλεις να σπρώξεις τον χρόνο για να κυλήσει πιο γρήγορα και με ένα time-lapse να επιταχύνεις τα γεγονότα: Τα καλώδια να χωθούν στις τρύπες τους, οι σκαλωσιές να εξαφανιστούν, τα τρυπάνια να πάψουν τη φασαρία, οι εργάτες να κατέβουν από τις σκάλες, ο κήπος να φυτευτεί, το κανάλι να θυμίζει όντως τον Ιλισό αλλά γεμάτο νούφαρα, οι άνθρωποι να κινούνται στις ράμπες, στα κλιμακοστάσια και στα γυάλινα ασανσέρ, τα φλιτζάνια και τα μαχαιροπίρουνα να ακούγονται στο καφενείο και στο εστιατόριο. Θέλεις να ανάψουν όλα τα φώτα, τα εντυπωσιακά της Σπείρας αλλά και τα άλλα των αιθουσών.
Θέλεις τα 1.000 έργα της νέας μόνιμης συλλογής να έχουν τοποθετηθεί στη θέση τους, μοιρασμένα στους τρεις ορόφους, και η μνημειακή «Λαϊκή Αγορά» του Παναγιώτη Τέτση να στέλνει χρώματα, φως και αισιοδοξία στους επισκέπτες της Εθνικής Πινακοθήκης ήδη από τον χώρο υποδοχής.
Χρειάζονται τουλάχιστον έξι μήνες ακόμη μέχρι να συμβούν όλα αυτά, και όπως λέει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, οι εργασίες τηρούν τον προγραμματισμό. Συνεπώς περιμένουμε τα εγκαίνια τον προσεχή Μάρτιο, μαζί με την επετειακή έκθεση για τα 200 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης. «Η προσπάθεια να ολοκληρωθεί το εγχείρημα στην ώρα του αποτελεί προτεραιότητα για την πολιτεία», τονίζει η ίδια.
Η βεβαιότητά της είναι μεταδοτική. Αλλωστε έχει προσωπική πείρα, έρχεται εδώ τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα και παρακολουθεί από κοντά την εξέλιξη του έργου. Βαδίζει πολύ σταθερά μέσα σε αυτό το τεράστιο εργοτάξιο και διασχίζει με άνεση την ακαταστασία του. Το αποτέλεσμα των εργασιών θα είναι ένα υπερσύγχρονο κτίριο περίπου 21.000 τετραγωνικών μέτρων, προϋπολογισμού 45 εκατομμυρίων ευρώ: το απολύτως ανακαινισμένο θησαυροφυλάκιο της νεότερης ελληνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας από τα μεταβυζαντινά χρόνια έως σήμερα.
Σχεδόν ταυτόχρονα με την ανάληψη των καθηκόντων της, το 1992, η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα άρχισε να συζητά την ανάγκη ανακαίνισης του κτιρίου. Το φθινόπωρο του 2012 διοργανώθηκε η τελευταία έκθεση πριν από τη μεταστέγαση της Πινακοθήκης, και από τον Μάρτιο του 2013 έκλεισε τις πόρτες της με προοπτική να τις ανοίξει πάλι το 2015. Εκτοτε προσθέτουμε χρόνια στην προσμονή μας. «Τι θα κάνετε όταν όλα αυτά θα έχουν τελειώσει και τα πράγματα θα βρίσκονται επιτέλους στη θέση τους;» τη ρωτάω. «Θα πω “νυν απολύεις”», λέει γελώντας.
«Το στοίχημά μου»
Ως αποτελεσματική οικοδέσποινα οδηγεί την «Κ» σε αυτή την ξενάγηση. Κινούμαστε από τον τρίτο όροφο έως το τρίτο υπόγειο και αντίστροφα. Στο χαμηλότερο σημείο του κτιρίου βρίσκονται οι μεγάλες και άρτια εξοπλισμένες αποθήκες. «Η καρδιά του μουσείου», λέει η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα, και στην έκπληξή μου για τον ενθουσιασμό της σχετικά με ένα χώρο που δεν θα δει ποτέ κανείς επισκέπτης, απαντά: «Μα, αυτές ήταν το στοίχημά μου.
Τα έργα υπέφεραν στις παλιές αποθήκες». Με τη συνοδεία του Λατίφ από το Μαρόκο, ο οποίος εργάζεται εδώ από το 2013 και μιλάει πολύ στοργικά για το κτίριο, φτάνουμε στον τρίτο όροφο. «Ποιο είναι το αγαπημένο σου μέρος;» τον ρωτάω. Δείχνει γύρω μας τον χώρο του εστιατορίου, που μοιάζει να ίπταται πάνω από την Αθήνα, και το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου στην κορυφή του Λυκαβηττού, που νομίζεις ότι μπορείς να το αγγίξεις με τα χέρια σου. Το εστιατόριο θα έχει αυτόνομη είσοδο για να λειτουργεί ανεξαρτήτως του ωραρίου της Πινακοθήκης, ενώ στον τρίτο όροφο πρόκειται να στεγαστεί μια νέα ενότητα του μουσείου με έργα του 20ού και 21ου αιώνα, ζωγραφική αλλά επίσης βίντεο και εγκαταστάσεις.
«Δεν είμαστε μόνον του καβαλέτου και της ζωγραφικής», λέει η κυρία Πλάκα. «Είμαστε ένα εθνικό μουσείο και οφείλουμε να δείχνουμε ό,τι συμβαίνει στον χώρο της τέχνης».
Καθώς περπατάμε, εξηγεί πού θα βρίσκεται τι, καθώς προφανώς γνωρίζει τη νέα μουσειογραφική μελέτη που εκπονήθηκε από τους Γ. Παρμενίδη, C. Longuepee και Ι. Μάρη απ’ έξω κι ανακατωτά. Μετά τη «γέφυρα» του ισογείου, πίσω από τον χώρο υποδοχής αρχίζει η «αφήγηση» της μόνιμης συλλογής, η οποία έχει διπλασιαστεί σε σχέση με το παρελθόν και καλύπτει πλέον τρεις ορόφους (κτίριο ΙΣΝ). Συμπεριλαμβάνει περίπου 500 έργα που δεν έχουν εκτεθεί έως τώρα ή έχουν πάρει μέρος μόνο σε περιοδικές εκθέσεις, όπως η εξαιρετική «Στα άδυτα της Εθνικής Πινακοθήκης» το 2011.
Συνάντηση με τον… Λύτρα
Πρώτη συνάντηση σε αυτό το φανταστικό –προς το παρόν– ταξίδι του επισκέπτη, η καταπληκτική προσωπογραφία της Κλεμάνς Σερπιέρη του Νικηφόρου Λύτρα στην αίθουσα του 19ου αι., μια μεγαλοαστή αρχόντισσα σε υπερφυσικό μέγεθος, που μεταφέρει την ατμόσφαιρα των σαλονιών της εποχής του Χαρίλαου Τρικούπη στο παρόν. Στον δεύτερο όροφο, όπου παρουσιάζονται πίνακες του 20ού αιώνα, θα εκτεθεί για πρώτη φορά ένα επιτοίχιο έργο του Γιάννη Τσαρούχη που ο ζωγράφος δημιούργησε για τη Σχολή Δοξιάδη του Κολωνακίου. Ακόμη, χάρη στα νέα μεγάλα πανό που έχουν τοποθετηθεί μέσα στις αίθουσες με τέτοιο τρόπο ώστε να παρακολουθούν τους άξονες των βλεμμάτων του κοινού, θα δούμε ολόκληρη την τοιχογραφία του Φώτη Κόντογλου, η οποία ήρθε στην κυριότητα της Εθνικής Πινακοθήκης αφού αποτοιχίστηκε από την κατοικία του ζωγράφου.
Τέλος, η μόνιμη έκθεση θα φιλοξενεί σε νέες βιτρίνες μια συλλογή από σχέδια των μεγάλων ζωγράφων –Γύζη, Λύτρα, Ιακωβίδη– δίνοντάς μας την ευκαιρία να ρίξουμε μια ματιά στον αθέατο κόσμο των εργαστηρίων τους.