Για ένα τραγούδι που έχει αγαπηθεί από εκατομμύρια Ελληνες και παρουσιάζει την ιστορική πορεία της Ελλάδας μέσα από την αλληγορία της γιορτής μιας παρέας σύγχρονων Ελλήνων κάνει λόγο η ανακοίνωση της Επιτροπής «Ελλάδα 2021». Και αυτό ήταν το βασικό κριτήριο στην επιλογή του «Ας κρατήσουν οι χοροί» του Διονύση Σαββόπουλου, για τη δημιουργία του βιντεοκλίπ της επετείου των 200 χρόνων μετά την Επανάσταση. Για τις ανάγκες του εορτασμού, το τραγούδι που πρωτοκυκλοφόρησε το 1983 με τον δίσκο του τραγουδοποιού «Τραπεζάκια έξω», βιντεοσκοπήθηκε με νέα ενορχήστρωση και ερμηνεία από επτά χορωδίες οι οποίες συμμετείχαν αφιλοκερδώς. Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο και στην Αγορά του Καλατράβα στο Ολυμπιακό Στάδιο σε σκηνοθεσία –και νέα ενορχήστρωση–, του Γιάννη Χριστοδουλόπουλου.
Τις προηγούμενες μέρες το βίντεο συζητήθηκε πολύ, συγκέντρωσε θετικά και αρνητικά σχόλια. Οι Δημήτρης Παπανικολάου, Γιώργος Λιάντος και Κυριάκος Αθανασιάδης το είδαν και γράφουν στην «Κ».
Γ.Ε.
Τραγούδι με βαρίδια
ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΑΝΤΟΣ, ηθοποιός
Αρχές του ’80 οι μεταπολεμικές γενιές ήταν ακόμη αθώες. Το οποιοδήποτε ιστορικό φταίξιμο ανήκε στους ταλαίπωρους τους προηγούμενους. Ο καλαματιανός του Σαββόπουλου εγκαινίαζε με πανηγυρικό τρόπο την είσοδό μας στην ΕΟΚ και στον θαυμαστό κόσμο του ΠΑΣΟΚ. Το τραγούδι του Διονύση λειτουργούσε ως αυτόκλητος εξομολόγος. Λίγο μας μαστίγωνε και πολύ μας συγχωρούσε. Των Ελλήνων οι κοινότητες αποκαθαρμένες, ελέω σοσιαλιστικής ψήφου και χρυσής ευρωπαϊκής βίζας, θα ξεκίναγαν ταξίδια σε άλλους γαλαξίες. Oλοι οι καλοί χωρούσαν. Oλες οι εκφάνσεις μας χωρούσαν στους κυκλωτικούς χορούς που ξεκινούσαν.
Το 2020, σαράντα χρόνια μετά, ο κινητήρας ποζιτρονίων του διαστημοπλοίου Ελλάς έχει μείνει από ποζιτρόνια. Δεν είμαστε πια αθώοι. Eχουμε βουτήξει τα χέρια μας στα μελάνια της Ιστορίας. Δέκα χρόνια που χτυπούσε στη χώρα το αλάρμ, δείξαμε τους εαυτούς μας κι απ’ την καλή κι απ’ την ανάποδη. Ψηφίσαμε αυτούς που ψηφίσαμε. Αυτούς είχαμε, αυτούς βγάλαμε. Αυτοί ήταν το καλύτερό μας. Είμαστε ένοχοι. Χάσαμε την μπάλα. Χάσαμε τους εαυτούς μας στα υπόγεια σόσιαλ μίντια, μέσα σε καπνούς και σε βρισιές. Το τραγούδι του Διονύση σήμερα χάνει στροφές.
Μεσολάβησε ήττα δεκαετίας, την οποία το τραγούδι δεν την πήρε χαμπάρι. Δεν είναι πια το Τιπερέρι μας. Των Ελλήνων οι κοινότητες δεν χωρούν όλες στον κυκλωτικό χορό. Κάποιοι αρνούνται να πιαστούν σε κύκλο. Αλλοι δεν θέλουν καν να πάλλουν στις ίδιες δονήσεις που πάλλονται μαχαίρια και στειλιάρια. Πάχυναν τα ονόματά μας. Σαράντα χρόνια ευωχίας μάς φόρτωσαν λίπος εθνικής αλαζονείας. Φαίνονται στα πάχη μας οι ξυλιές. Ο βάρδος δεν μπορεί να σηκώσει τη γλώσσα του. Ποιον να φωνάξει; Ποιον να δείξει; Ποιας χαριτωμένης δεσποσύνης να σχολιάσει την ντροπή; Είμαστε δαρμένοι, δυσκίνητοι και υπέρβαροι. Παράταιρο τραγούδι που δεν διδάχτηκε τίποτα. Ενα πρέστο που βαραίνει στις ψυχές μας ως αντάτζιο. Πώς να σηκωθούν τα πόδια να φτερουγίζουν σε χορούς; Πώς να ομονοήσεις στα διακοσιοστά γενέθλια με τραγούδι που σέρνει βαρίδια;
Αισιόδοξο, συγκινητικό
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ, συγγραφέας
Αισιόδοξο, συγκινητικόTo πόσο μου άρεσε το βιντεοκλίπ, δεν λέγεται. Βούρκωσα κανονικά. Προσωπικά, δεν ξέρω πιο βαρύτιμο έπαθλο για ένα καλλιτεχνικό γεγονός από τη συγκίνηση. Κι αν εγώ είμαι απλώς ένας, σημασία έχει πως συγκίνησε σχεδόν τους πάντες. Ιδού μία δημοσκόπηση: οι «αντιδράσεις» των χρηστών του Facebook στη σελίδα τού Greece 2021. Είναι, τη στιγμή που γράφω, 7.700, και οι 7.500 είναι θετικές και πολύ θετικές. Ενα ποσοστό λίγο πάνω από το 99%. Και θα ήταν χρήσιμο να θυμηθούμε αντίστοιχες αντιδράσεις σε πρωτοβουλίες (ή αστοχίες) της Επιτροπής που δεν άρεσαν στον κόσμο – κάποιες φορές, σχεδόν πολεμικές.
Τώρα, ναι, είδα κάμποσες από τις αρνητικές κριτικές, όπως αυτές που μιλούν για την απουσία POC (έγχρωμων) ή ποικίλων σωματότυπων. Αυτό θα είχε ένα ενδιαφέρον να το εξετάζαμε, αν μας διέφευγε το γεγονός ότι «έπαιξαν» οι εργαζόμενοι της Επιτροπής, τα μέλη των χορωδιών που ακούμε, και κάποιοι χορευτές. Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι πιο άκομψο (και πιο ταυτοτικό) από το κάστινγκ κάποιων «μειονοτικών» για να εκπροσωπήσουν σε γκρο-πλαν και άλλες ομάδες. «Θέλετε να πάρετε μέρος σε ένα βιντεοκλίπ σαν Ασιάτης; Είναι για καλό σκοπό». «Σας θέλουμε επειδή είστε υπέρβαρος».
Το βάρος της κριτικής δόθηκε βέβαια στην επιλογή του τραγουδιού, γραμμένου κατά τη στροφή μέρους της διανόησής μας στον ελληνοκεντρισμό και τη νεοορθοδοξία. Σαφώς, αλλά είναι τραγουδάρα – για να μην πω ότι είναι ένας σύγχρονος εθνικός ύμνος και ακουστώ υπερβολικός. Επιπροσθέτως, και στον «Βασιλιά Λιρ» υπάρχουν γερασμένα κομμάτια και θα τους ασκούσαμε αυστηρή κριτική. Ούτε καν το δίδυμο Πλάτωνος-Στανίση έχει καθολική αποδοχή…
Ξαναλέω, απήλαυσα το κλιπ καθαυτό, ακριβώς γιατί ήταν έξω καρδιά, αισιόδοξο, συγκινητικό. Δεν χρειάζεται να δούμε το ’21 σαν τον μπαμπούλα της Ιστορίας. Αλλά και πάλι: δεν είναι αυτό το έργο της Επιτροπής! Το έργο της είναι μία πελώρια σειρά από ημερίδες, συνέδρια, εκδόσεις, παραστάσεις, εκθέσεις, δράσεις που θα κρατήσουν σχεδόν όλη τη «δισεκατονταετία». Ας κρατήσουμε εφεδρείες της πολεμικής μας: δεν θα μας μείνουν αμανάτι.
Μια κενή Ελλάδα «γεια σου»
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ, καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης
Στις 3 Σεπτεμβρίου 2020, η Ματούλα Ζαμάνη στάθηκε μπροστά από ένα μεγάλο βιντεογουόλ στην Τεχνόπολη στο Γκάζι και τραγούδησε το «Αερικό», το τραγούδι του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Πίσω της ένας φωτεινός πίνακας με ονόματα, μεταμορφωμένα σαν σε συνθήματα για τη γενιά του Τουίτερ και του Τικ Τοκ. GIAKOYMAKH. TOPALOUD. FYSSAS. ZAK. Η σκηνή έχει καταγραφεί σε ερασιτεχνικό βίντεο που βρίσκεται στο YouΤube. Και είναι συγκλονιστική – για την αγωνία της Ζαμάνη· για τη φωνή της· για το χειροτεχνικό του εγχειρήματος· για ό,τι αυτή η σπουδαία ερμηνεύτρια σηματοδοτεί και παλιμψηστικά επιμένει να ανακαλεί· για ό,τι αυτό το τραγούδι σέρνει μαζί του από την τελευταία δύσκολη δεκαπενταετία· για το πώς αντιδρά το κοινό όσο ανεβαίνουν στο βιντεογουόλ τα ονόματα· για το πώς δένονται πια αυτά τα ονόματα μαζί. Ακούστε τη Ζαμάνη στο τέλος να τραγουδάει μαζί με τον κόσμο: «Οσες κι αν χτίζουν φυλακές/ κι αν ο κλοιός στενεύει/ ο νους μας είν’ αληταριό/ που όλο θα δραπετεύει». Και πώς φωνάζει κλείνοντας: «Μη σταματάτε ποτέ να μιλάτε γι’ αυτούς που αδικούνται».
Και μετά κάντε μια προσπάθεια να (ξανα)δείτε το επίσημο βίντεο της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», που δημοσιεύθηκε στα κοινωνικά δίκτυα αυτή την εβδομάδα. Οπου, σε ένα καθαρότατο, αδειότατο και υπερφωτισμένο Παναθηναϊκό Στάδιο, εκατοντάδες επιτακτικά χαμόγελα Κολυνός, με τα αντίστοιχα ευθυτενή σώματα, τραγουδούν το τραγούδι του Διονύση Σαββόπουλου «Ας κρατήσουν οι χοροί». Νοσταλγία (μεταξύ άλλων και για τους Ολυμπιακούς του 2004), ευταξία, ρετουσαρισμένη φωταψία, αέναη παρέλαση (χωρίς καμία αίσθηση της ειρωνείας που έχει κάτι τέτοιο όταν το κάνεις στο Παναθηναϊκό Στάδιο). Εμβληματικότητα σε υπερδιέγερση, τσιμενταρισμένος συμβολισμός, ρουστίκ λεβεντιά, κανονικότητα σε βιουμάστερ.
Καθώς χορωδίες επί χορωδιών τραγουδούν «Εθνική Ελλάδος γεια σου», αυτό που παρελαύνει είναι μια Ελλάδα πολύ αρτιμελής, πολύ καλοντυμένη, πολύ λευκή, και μ’ όλα αυτά πολύ ενθουσιασμένη. Μια Ελλάδα σαν να μην πέρασε μια μέρα από το 2004, σαν να μην πέρασε μια μέρα από το 1970, σαν να μην πέρασε μια μέρα γενικώς. Μια Ελλάδα που όταν κοιτάζει στο παρόν θέλει κανονιστικούς συμβολισμούς, ασφυκτικά σκηνοθετημένη αρμονία και εικονιστική κυριολεξία. Και όταν κοιτάζει στο παρελθόν αρκείται σε εικονολόγιο που θα ήταν μπανάλ ακόμη και για ηλεκτρονικό παιχνίδι. Σε γρήγορες προβολές επί των κερκίδων του Σταδίου: φωσφοριζέ καριοφίλια, ρυθμικά μπαμ μπουμ και σχολικές γκραβούρες ηρώων. Κάποτε αισθανόσουν ότι υπήρχε χώρος ν’ ακούσεις κι αλλιώς τον κάθε Σαββόπουλό σου. Βλέπεις τώρα στο βίντεο χορεύτρια σε πιρουέτες να γέρνει προς χορευτή καθώς ο στίχος λέει «η Ελενα η χορεύτρια σκύβει στη μεριά του Τάσου», και καταλαβαίνεις ότι η παράσταση έχει φτιαχτεί για να σε κάνει να ασφυκτιάς.
Είναι δύο Ελλάδες αυτές, ας μη γελιόμαστε – κι επιτέλους ας συζητήσουμε για ποια Ελλάδα θέλουμε να μιλήσουμε στην επέτειο του ’21. Η πρώτη είναι παρούσα και αγωνίζεται, είναι διαθεματική, πολυαντιπροσωπευτική και δημιουργικά κεντρόφυγος, τραυματισμένη και γι’ αυτό επιμένει να μιλάει, με τα χέρια πάνω στην Ιστορία και γι’ αυτό επιμένει να αγωνιά. Η δεύτερη είναι σενιαρισμένη, πασπαλισμένη, προκατασκευασμένη, κλασικά εικονογραφημένη, κενή. Κι έρχεται προφανώς με κάτι τέτοιες ευκαιρίες η στιγμή για να αποφασίσεις με ποια από τις δυο θα πας. Και ποια θα αφήσεις.