JEAN GIONO
«Ο Κύριος Μακιαβέλλι ή Η Αποκάλυψη της Ανθρώπινης Καρδιάς»
μτφρ.: Γεράσιμος Βώκος
εκδ. Αγρα
Είναι σημαντικό να μπορεί κανείς να βλέπει τα πράγματα καθαρά, με διαύγεια και ακρίβεια. Είναι σημαντικό αλλά και επικίνδυνο, επίφοβο ή απλώς επισφαλές για εκείνον που δύναται να το κάνει και το τολμά. Καθότι η αλήθεια στα ανθρώπινα έχει μάλλον γεύση πικρή και πολλές φορές πονά.
Γύρω από μία αντίστοιχη επίπονη αλήθεια αναπτύσσεται το «Ο Κύριος Μακιαβέλλι ή Η Αποκάλυψη της Ανθρώπινης Καρδιάς», το οποίο και κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αγρα.
Ο συγγραφέας του, ο Ζαν Ζιονό (1895-1970), υπήρξε δημοφιλής μυθιστοριογράφος, θερμός εραστής της φύσης και της ζωής των ανθρώπων στην επαρχία, αλλά και ειρηνιστής, χαρακτηριστικό που τον οδήγησε σε αρκετές περιπέτειες.
Ας βάλουμε τα πράγματα σε μία σειρά. Λάτρης του Μακιαβέλλι, ο Ζιονό προτείνει στον Κλοντ Γκαλιμάρ, το 1948, να συμπεριλάβει τον Φλωρεντίνο στοχαστή, στη σειρά Pléiades. Ο Γκαλιμάρ δέχεται και το έργο προγραμματίζεται να εκδοθεί σε δύο τόμους. Στον πρώτο θα συμπεριληφθούν τα θεωρητικά και λογοτεχνικά κείμενα του Νικολό και στο δεύτερο θα παρουσιαστεί η αλληλογραφία του, τόσο η ιδιωτική, όσο και η επίσημη, δημόσια.
Ο Ζιονό αναλαμβάνει την επιμέλεια του όλου έργου, αλλά και να γράψει τον πρόλογο. «Βουτά» με δίψα στα κείμενα και αναμετριέται με τις επιστολές του Ιταλού με τη βοήθεια του Εντμόντ Μπαρινκό, καθηγητή ιταλικών από την Γκρενόμπλ. Οι ιδιωτικές επιστολές θα εκδοθούν για πρώτη φορά στη Γαλλία. Υπάρχει ενθουσιασμός και ζέση.
Η σπουδή στην αλληλογραφία προσφέρει στον Ζιονό προνομιακή πρόσβαση στις πιο μύχιες πλευρές της προσωπικότητας του Μακιαβέλλι. Του επιτρέπει να ανατάμει την ψυχή του Φλωρεντίνου.
Ποιος είναι λοιπόν ο Μακιαβέλλι; Για τον Ζιονό, είναι ένας «άνθρωπος με πείρα». Είναι υπομονετικός και επίμονος. Ικανός να παραμένει ατάραχος, ακόμη και μπροστά στη διαστροφή και στο έγκλημα. Γνωρίζει πώς να ακούει καλά, αλλά και να βλέπει εξίσου καλά. Κρατά σημειώσεις μανιωδώς, καθώς μελετά το «πράγμα μπροστά στα μάτια του». Αποστρέφεται το αφηρημένο και επιδιώκει και κατορθώνει να είναι «διαυγής σαν το γάργαρο νερό». Είναι, με άλλα λόγια, ένας «αντιτσαρλατάνος», πιστός στην ωμή και γυμνή αλήθεια.
Ως άνθρωπος, ο Νικολό είναι «εκδηλωτικός». Είναι γλυκός, πιστός στους φίλους του, καθόλου υποκριτής, ούτε στημένος. Δεν είναι ματαιόδοξος, ούτε άπληστος, ούτε μνησίκακος. «Στη φυλακή δεν γράφει την υπεράσπισή του, αλλά σονέτα». Είναι τρομακτικά εργατικός «όπως είναι συχνά οι άνθρωποι της μεγάλης ηδονής». Συναντά και στέκεται αξιοπρεπώς απέναντι στον Καίσαρα Βοργία, τον Βασιλιά της Γαλλίας, τον Πάπα, την Αικατερίνη Σφόρτσα, και κατορθώνει να τους σαγηνεύσει με τον τρόπο του. Αλλά δεν είναι μόνον για τις βεντέτες: «Είναι άνθρωπος της πιάτσας, μιλάει τη γλώσσα της». Κάνει κουτουράδες, σκάει στα γέλια. «Πηγαίνει στα καπηλειά, στα μαγαζιά, σε κακόφημα μέρη, πάντα με μακρύ φόρεμα, vestito a la lunga, όπως ο Tasso, αλλά δίχως φουσκωμένο άντερο». Εχει αδυναμίες. Του αρέσουν τα σύκα, τα καταβροχθίζει.
Τι κάνει όμως αυτό τον στοχαστή τόσο μισητό; Για τον Ζιονό, το ζήτημα είναι απλό: «ο Νικολό προδίδει το μυστικό όλης της ανθρωπότητας». Κι αυτό δεν είναι αστείο, προφανώς. Ο Μακιαβέλλι είναι ένας εχθρός του ανθρώπου. Καθώς δεν διστάζει να σηκώσει τον καθρέφτη και να μας δείξει. Ετσι όπως είμαστε πραγματικά. Να δείξει τη σκοτεινή μας πλευρά, αλλά και να μας παρουσιάσει τις τεχνικές της. Να μας μάθει το πώς επιτυγχάνονται η κυριαρχία και η δύναμη. Να μας παρουσιάσει όλα «τα κόλπα σε αργή κίνηση». Να δείξει ότι «είμαστε άνθρωποι με καλή ανατροφή, πολιτισμένοι». «Πνίγουμε τα περιστέρια, αλλά με αιδώ, κάτω από την ποδιά».
Ο Νικολό τολμά να μας δείξει τα πράγματα όπως είναι. Κι αυτό ακριβώς το στοιχείο είναι εν τέλει εκείνο που γοητεύει και έλκει τον Ζιονό. Αυτή την απαράμιλλη δεξιοτεχνία του στο να βλέπει τα πάντα καθαρά τη μοιράζεται μαζί του. Διαθέτει την ίδια διεισδυτικότητα και διαύγεια. Γι’ αυτό και μας χαρίζει ένα σπουδαίο, μικρό κείμενο για εκείνον που ήξερε καλύτερα από όλους τα όσα κρύβει η καρδιά τού ανθρώπου.