Σκηνοθέτις της νέας γενιάς, μας απασχολεί κάθε χρόνο με τη διαφορετική οπτική στις παραστάσεις της. Η Ιόλη Ανδρεάδη γράφει, μεταφράζει, διασκευάζει τα κείμενα με τα οποία καταπιάνεται στις θεατρικές σκηνές, επιμένοντας σε ένα θέατρο συνόλου. Και να τώρα που εδώ και λίγες ημέρες ήρθαν να προστεθούν και δύο ενδιαφέρουσες μελέτες που έγραψε, πολύτιμο εργαλείο για σκηνοθέτες, επαγγελματίες ηθοποιούς αλλά και σπουδαστές. Πρόκειται για το «Performance, Θεωρία και Πράξη: Σκηνοθεσία, Φιλοσοφία, Πολιτισμός» που προλογίζει ο Joe Kelleher, ένας εκ των σημαντικότερων θεωρητικών των performance studies σήμερα, και το «Αnastenaria: Ritual, Τheatre, Performance – An Experiential Study», που κυκλοφορούν από την Κάπα Εκδοτική. Το τελευταίο είναι μια εθνογραφική μελέτη στα αγγλικά, που συνδυάζει το θέατρο και τις performance studies με την κοινωνική έρευνα και τις ανθρωπιστικές σπουδές. Διερευνώντας τις τελετουργικές παραδόσεις, η συγγραφέας μελετά ως περίπτωση το έθιμο των Αναστεναρίων για να χτίσει γέφυρες με τη θεατρική πράξη, έχοντας ως κοινό άξονα και στα δύο πεδία την έννοια της τελετουργίας.
Ολα ξεκίνησαν όταν ο καθηγητής της στο King’s College London, ο Alan Read, της πρότεινε να κάνει διδακτορικό μαζί του. «Τότε είχα μανία με την Κούβα και τις εκεί τελετουργίες, εξαιτίας μιας συναρπαστικής περιγραφής τους στο φοβερό αστυνομικό μυθιστόρημα “Στον Τροπικό της Νύχτας”. Ετοιμάζοντας την πρόταση για τη διατριβή μου δεν είχα εξασφαλίσει υποτροφία (ήρθε ένα χρόνο μετά, από το Ιδρυμα Ωνάση) και δεν ήξερα αν μπορώ να κάνω έρευνα πεδίου στην Κούβα. Στράφηκα στα Αναστενάρια, το τελετουργικό τοπίο που με είχε συναρπάσει στην Ελλάδα. Ενα έθιμο που η οικογένειά μου επισκεπτόταν τουλάχιστον δυο γενιές πίσω από εμένα», λέει στην «Κ».
Ερευνα πεδίου
Στον Λαγκαδά βίωσε μια συγκλονιστική εμπειρία. Η έρευνα πεδίου επαναλήφθηκε από το 2009 έως το 2011 και «έγινε η αφορμή για μια προσωπική σχέση με το έθιμο και με εκείνους που το επιτελούν». Η διατριβή ολοκληρώθηκε, πήρε το δίπλωμά της, όμως επέστρεψε πάλι στη Βόρεια Ελλάδα το 2014 και τον περασμένο Ιανουάριο. Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την Κούβα; Μα εκεί υπάρχει η παράδοση της Σαντερία. Μια αφροκουβανική θρησκεία που αναδύθηκε στα χρόνια των ισπανικών κατακτήσεων (16ος αι. και εξής). Για να κρατήσουν οι σκλάβοι τις άυλες πολιτισμικές αποσκευές τους, τις ανέμειξαν με στοιχεία του καθολικισμού. Εμοιαζαν να τιμούν τους χριστιανούς αγίους, αλλά στην πραγματικότητα, μας λέει η Ιόλη Ανδρεάδη, αυτοί ήταν προσωπεία των αφρικανικών θεών τους. «Για έναν δικό τους άγιο βρήκαν έναν καθολικό που τον αντικατέστησε, τον έκρυψε. Ετσι επιβίωσε η παράδοσή τους».
Από τους γονείς της, Γιάγκο Ανδρεάδη και Πέπη Ρηγοπούλου, είχε τις πρώτες αναφορές για τα Αναστενάρια και τις λήψεις ενός ντοκιμαντέρ που έκανε η μητέρα της. Σε αυτό το έθιμο-γιορτή, με χαρακτηριστικό την πυροβασία, το βάδισμα με γυμνά πόδια σε ένα στρώμα πυρακτωμένων κάρβουνων, τη συγκινεί «η ένωση αυτών των ανθρώπων, ότι μαζί κάνουν κάτι σημαντικό, με την έννοια της ενέργειας. Είναι καθηλωτικό».
Η δυσκολότερη στιγμή των αναστενάρηδων είναι όταν στέκονται ακίνητοι πάνω στα αναμμένα κάρβουνα. «Σ’ αυτούς προκύπτει πολύ φυσικά, δεν είναι επίδειξη, αλλά αποτέλεσμα προετοιμασίας και τεχνικής χωρίς τεχνητά μέσα. Ούτε μεθάνε ούτε ουσίες παίρνουν. Υπάρχει συγκεκριμένη τεχνική που περιλαμβάνει ένα χορό προετοιμασίας πάνω στο χαλί, μέσα στο κονάκι, με διαλείμματα ξεκούρασης. Επειτα από αρκετούς χορούς, ζεσταίνονται τα σώματα, όπως λέμε και στο θέατρο, μέσω του επαναλαμβανόμενου ρυθμού των παραδοσιακών μουσικών οργάνων. Υπάρχουν επίσης οι εικόνες που τους δίνουν δύναμη, όπως πιστεύουν οι συμμετέχοντες».
Στο δεύτερο βιβλίο της, επιχειρεί μια διερεύνηση του διαλόγου της performance –επιτέλεσης στα ελληνικά– με άλλες πολιτισμικές εκφάνσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται η τελετουργία, το θέατρο, ο φιλοσοφικός στοχασμός και η πολιτισμική θεωρία. Επιπλέον, ερευνά τις δυνατότητες που δημιουργεί αυτός ο διάλογος, οδηγώντας στην καλλιτεχνική πράξη.
Η συγγραφή του ξεκίνησε το 2017, μέσα από μια συνεργασία με την καθηγήτρια Εύα Στεφανή. «Η περφόρμανς», λέει η σκηνοθέτις, «μπορεί να ανιχνευθεί σχεδόν παντού. Μπορεί να είναι θεατρική παράσταση, χορός, εικαστικό έργο, διάλεξη, τελετουργία, όπως τα Αναστενάρια, λαϊκή γιορτή, λ.χ. το καρναβάλι, σχολική παρέλαση, το gay parade, το παιχνίδι ενός ενηλίκου με ένα παιδί. Στοιχεία της περφόρμανς μπορεί να εντοπιστούν και στα λόγια ενός πολιτικού, όταν απευθύνεται σε ένα κοινό».