Η αναγέννηση της οικίας του Παύλου Μελά στην Κηφισιά είναι ένα από τα θετικά γεγονότα που συνέβησαν στη διάρκεια του 2020. Σε ερειπώδη κατάσταση επί πολλά χρόνια, βανδαλισμένη και κακοποιημένη, αποκαταστάθηκε εντέλει υποδειγματικά και αποτελεί πλέον μέρος της εθνικής μνήμης. Η σωτηρία της οικίας του Παύλου Μελά απαίτησε δεξιοτεχνικούς χειρισμούς σε επίπεδο πολιτικό και υπηρεσιακό και έγινε δυνατή χάρη στη χορηγία της ΑΜΚΕ «Κύκλωψ» του κ. Αρη Θεοδωρίδη, εθνικού ευεργέτη με μεγάλο έργο και στη γενέτειρά του, τη Δράμα. Το σπίτι ανήκει πλέον στη Σχολή Ευελπίδων, μέσω του υπουργείου Εθνικής Αμυνας, στο οποίο έγινε η δωρεά από την κυρία Ναταλία Ιωαννίδη, εγγονή του Παύλου Μελά, πνευματική προσωπικότητα που φέρει όλα εκείνα τα ιδανικά της προσφοράς και της φιλοπατρίας.
Το κτίριο, ερειπωμένο εξωτερικά και εσωτερικά, διατηρούσε τμήματα μόνο της αρχικής δομής του σε σχετικά καλή κατάσταση, όπως τα δοκάρια περίπου 130 ετών. Αλλά το σπίτι απαιτούσε εις βάθος προσέγγιση για την ανάδειξη της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής του, της τόσο τυπικής, στο ύφος των pittoresque επαύλεων που προτιμούσε η μεγαλοαστική τάξη τον 19ο αιώνα. Την αποκατάσταση ανέλαβε ένα προικισμένο ζεύγος αρχιτεκτόνων, η Μαρία Μαγνήσαλη και ο Θέμης Μπιλής, βραβευμένοι από την Europa Nostra, και με πολλά γνωστά έργα, όπως η αναστήλωση του αρχαϊκού ναού και το νέο μουσείο στο Σαγκρί της Νάξου, η αναστήλωση του σταδίου της αρχαίας Μεσσήνης, η αποκατάσταση του Πύργου Μπαζαίου στη Νάξο και πολλά ακόμη.
«Στόχος μας δεν ήταν η αναγέννηση μιας μεγαλοαστικής κατοικίας του 19ου αιώνα αλλά η δημιουργία ενός κυττάρου μνήμης για την προσωπικότητα του Παύλου Μελά», σημειώνουν για το έργο που έφεραν εις πέρας. «Αυτό που μας ενδιέφερε ως αρχιτέκτονες ήταν η αναστήλωση του κτιρίου να προσφέρει ένα ισχυρό τοπόσημο, ένα σημείο αναφοράς για την πόλη της Κηφισιάς και ευρύτερα. Η επέμβαση βασίστηκε στην αρχή της διατήρησης των αυθεντικών στοιχείων του κτιρίου στον μέγιστο δυνατό βαθμό, μια συνειδητή προσπάθεια της διατήρησης του DNA του κτήτορά του».
Το σπίτι του Παύλου Μελά διασώζει πολλά ίχνη από την άυλη ιστορία του κληροδοτημένα μέσα από σειρές γενεών και σπουδαίων προσωπικοτήτων, όπως π.χ. η Ευφροσύνη Γεωργαντά (1818-1915), γιαγιά της Ναταλίας Δραγούμη (που όπως είπε η Ναταλία Ιωαννίδη, η Ευφροσύνη Γεωργαντά θυμόταν τους πυροβολισμούς κατά του Καποδίστρια στο Ναύπλιο) ή του Βασιλείου Μελά, νεότερου αδελφού του Παύλου, με τα υψηλά αισθήματα φιλοπατρίας. Αυτές οι στρώσεις Ιστορίας, υλικής και άυλης, τεκμήρια και αναμνήσεις, μετατρέπονται τώρα σε ένα «σώμα» που συνομιλεί με την κοινωνία. Η οικία Μελά θα είναι κανονικά επισκέψιμη μετά την καραντίνα.
Ταξίδι στον χρόνο
Η αποκατάσταση ήταν ένα ταξίδι στον χρόνο. «Επρεπε να ανακτηθούν διάφορα χαμένα, από το πέρασμα των χρόνων και την εγκατάλειψη, ποιοτικά χαρακτηριστικά του εσωτερικού χώρου και της όψης», λένε η Μαρία Μαγνήσαλη και ο Θέμης Μπιλής. «Για τον λόγο αυτό μελετήθηκαν παλιές φωτογραφικές μαρτυρίες από το αρχείο της Ναταλίας Ιωαννίδη. Ετσι σχεδιάστηκαν για πρώτη φορά και κατασκευάστηκαν στη συνέχεια διακοσμητικά στοιχεία των δωματίων, της όψης και της περίφραξης».
Οσο διαρκούσαν οι εργασίες, ήρθαν στο φως οι αρχικές διακοσμήσεις των τοίχων και των οροφών. «Ιχνη από τα αρχικά διακοσμητικά πλακίδια των δαπέδων χρησιμοποιήθηκαν ως πρότυπα για την παραγωγή πιστών αντιγράφων», προσθέτουν οι αρχιτέκτονες. «Τα ξύλινα κουφώματα αποκαταστάθηκαν με σεβασμό στα ξύλινα και μεταλλικά τους στοιχεία». Η οικία του Παύλου Μελά έγινε μια κιβωτός της στεριάς, όπως τονίζει η Ναταλία Ιωαννίδη, ένας χώρος «εθνικός και όχι στρατιωτικός», ένας χώρος για τον πολιτισμό.