Εδώ και περίπου πέντε χρόνια το Μουσείο Μπενάκη προετοιμάζει τη μεγάλη έκθεσή του για το ’21 για να ανοίξει, με κάποιον τρόπο, στις αρχές Μαρτίου. Πέντε χρόνια πριν όμως, ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι το Μπενάκη και τα μουσεία στην Ελλάδα και σχεδόν σε όλο τον κόσμο θα ήταν κλειστά εξαιτίας μιας πανδημίας;
Μπορεί μια τόσο σημαντική έκθεση να απολαμβάνει την υποστήριξη μεγάλων χορηγών, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το ίδιο το μουσείο περνάει αλώβητο μέσα από τις συμπληγάδες της υγειονομικής κρίσης. Οπως και για τα περισσότερα μουσεία σε όλο τον κόσμο, έτσι και για το Μπενάκη, η διέξοδος για να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους ήταν και είναι το Διαδίκτυο με εικονικές περιηγήσεις, βίντεο, ψηφιακές εκθέσεις και «τόνους» από ψηφιακό περιεχόμενο.
Ο «ψηφιακός μετασχηματισμός» είναι η φράση – κλειδί που περιγράφει μια πτυχή της νέας πραγματικότητας για τα μουσεία και μία από τις ενδιαφέρουσες θεματικές του διεθνούς συνεδρίου «CoMuseum» (2-4/12), που οργανώνουν το Βρετανικό Συμβούλιο, το Μουσείο Μπενάκη και η πρεσβεία των ΗΠΑ, για τις νέες προκλήσεις των μουσείων. Ο μετασχηματισμός είναι μια μεγάλη πρόκληση είτε αφορά ένα μικρό ελληνικό μουσείο είτε το Λούβρο στη Γαλλία.
«Η τέχνη δεν μπορεί να είναι απρόσιτη», λέει στην «Κ» η διευθύντρια ψηφιακού και οπτικοακουστικού τμήματος του Λούβρου, Μέιτι Λαμπάτ, «είναι αλήθεια ότι η παραγωγή ψηφιακού περιεχομένου έχει επιταχυνθεί από την αρχή της κρίσης του κορωνοϊού για ένα λόγο. Το Λούβρο πρέπει να προσφέρει διαδικτυακό περιεχόμενο και ακόμη περισσότερο όταν παραμένει κλειστό».
Στην πρώτη καραντίνα, η ιστοσελίδα του Λούβρου μέτρησε 10 εκατομμύρια επισκέψεις, μας λέει η κ. Λαμπάτ, η εφαρμογή για την εικονική περιήγηση στην αίθουσα της Μόνα Λίζα «κατέβηκε» 25.000 φορές σε έξυπνα κινητά, ενώ η σελίδα του μουσείου στο Instagram έχει 4 εκατομμύρια followers.
Συναυλίες και συνέδρια που διοργανώνει το μουσείο μεταδίδονται μέσα από το κανάλι του στο YouTube, ενώ σύντομα θα αποκτήσει και τη νέα του ιστοσελίδα. «Ο γενικός στόχος», τονίζει, «για τον ψηφιακό οδικό χάρτη του Λούβρου είναι να συνεχίσουμε την αναβάθμιση του ψηφιακού οικοσυστήματος του μουσείου», προσθέτοντας ότι το διαδικτυακό περιεχόμενο δεν θα αντικαταστήσει ποτέ την εμπειρία της επίσκεψης.
Η εικονική Μόνα Λίζα είναι όντως μια ενδιαφέρουσα εφαρμογή που προσφέρεται δωρεάν και όση ώρα περίμενα μέχρι να εγκατασταθεί στο κινητό μου αναρωτιόμουν εάν τα μουσεία μπορούν να δημιουργήσουν έσοδα από τις ψηφιακές εκθέσεις και δράσεις τους. Η γενική αίσθηση είναι πως τα μουσεία ακόμη αναζητούν τον βέλτιστο τρόπο για να κάνουν αυτό το βήμα και δυσκολεύονται να βάλουν εισιτήριο στις ψηφιακές τους εκθέσεις.
Η Κάθριν Ντεβίν, επικεφαλής επιχειρηματικής στρατηγικής για βιβλιοθήκες και μουσεία της Microsoft, σημειώνει στην «Κ» ότι τα μουσεία μπορούν να δημιουργήσουν νέα έσοδα από τις διαδικτυακές δράσεις τους, καθώς οι παραδοσιακές πηγές (συνδρομές, χορηγίες, κρατικές επιχορηγήσεις, εισιτήρια) αποσταθεροποιούνται λόγω της επιδημίας. «Θα πρέπει να αλλάξουν το επιχειρηματικό τους μοντέλο και τον τρόπο σκέψης τους. Χρειάζεται να σκεφτούν τι θέλει το κοινό, τι είναι σημαντικό για τα ίδια τα μουσεία και τι είναι αυθεντικό σε σχέση με τις αξίες τους. Υπάρχει μια λεπτή γραμμή ανάμεσα στην εμπορευματοποίηση των μουσείων και στους τρόπους με τους οποίους μπορεί κανείς να διαφοροποιήσει τις πηγές εσόδων του», σημειώνει η κ. Ντεβίν και δίνει το παράδειγμα των εφημερίδων που δυσκολεύτηκαν να δημιουργήσουν έσοδα στο Διαδίκτυο όταν οι αναγνώστες συνήθισαν στο δωρεάν περιεχόμενο.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός πάντως δεν είναι εύκολη υπόθεση. Παραδοσιακά, μας λέει η ίδια, τα περισσότερα μουσεία ενδιαφέρονταν περισσότερο για το πώς φαίνεται μια τεχνολογική εμπειρία παρά για την υποδομή που την υποστηρίζει, υπήρχε ανάμεσά τους η εντύπωση ότι πρόκειται για μια ακριβή επένδυση και άρα προαιρετική, ενώ δεν είχαν επενδύσει σε εξειδικευμένο προσωπικό για να μπορούν όχι μόνο να χρησιμοποιήσουν αλλά και να αξιοποιήσουν ευρύτερα μια νέα τεχνολογία.
Στη Microsoft ο ψηφιακός μετασχηματισμός καλύπτει τέσσερις πυλώνες. «Συλλογές, εμπειρία επισκέπτη, μουσειακές λειτουργίες και κτίρια. Κάθε άξονας εξειδικεύεται σε άλλες τέσσερις κατηγορίες, οπότε έχουμε 16 τομείς με ευκαιρίες για ψηφιακό μετασχηματισμό. Η Microsoft προσφέρει λύσεις για όλους τους τομείς και μόνο μία από αυτές αφορά το κοινό εκτός των τειχών», σημειώνει η υπεύθυνη στρατηγικής για μουσεία της εταιρείας.
Μπορεί να μην αρκεί το να μεταφέρεις στο Διαδίκτυο τη ρεπλίκα της φυσικής έκθεσης, αλλά πώς θα μοιάζουν οι εκθέσεις μετά την πανδημία; «Θεωρώ ότι θα δούμε ολοένα και πιο πολλές ψηφιακές όψεις ενός εκθέματος όχι μόνον εστιάζοντας σε μια φυσική εμπειρία, αλλά σε μια ψηφιακή εμπειρία που ξεπερνά μια έκθεση σε μια ιστοσελίδα», τονίζει η Κάθριν Ντεβίν, χρησιμοποιώντας τεχνολογίες ήχου, βίντεο, επαυξημένης, εικονικής ή εκτεταμένης πραγματικότητας. Ορισμένα μουσεία ήδη δοκιμάζουν εικονικές περιηγήσεις με εισιτήριο. «Το κλειδί για τώρα είναι να πειραματιστούμε για να δούμε τι επιτυγχάνει και πώς αντιδράει το κοινό».