ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ
Ιστορία του τακτικού στρατού 1821-1833
Εισαγωγή – επιστημονική επιμέλεια – σχόλια: Νίκος Θεοτοκάς
και Διονύσης Τζάκης
εκδ. Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
Η «Ιστορία του τακτικού στρατού 1821-1833» του Χρήστου Βυζάντιου αποτελεί την πρώτη ιστορική μελέτη για τον τακτικό στρατό του ελληνικού κράτους, από τη συγκρότηση του τακτικού Σώματος από τον Δημήτριο Υψηλάντη (1821) έως την έλευση του Οθωνος (1833). Το παρόν έργο πρόκειται για ανατύπωση της δεύτερης έκδοσης της μελέτης του Βυζάντιου, η οποία κυκλοφόρησε στην Αθήνα το 1874 με τον τίτλο «Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών και των μετά ταύτα συμβάντων, ων συμμετέσχε ο τακτικός στρατός από του 1821 μέχρι του 1833, μεταγραφείσα μετά πλείστων όσων ιστορικών γεγονότων».
Το ανατυπωμένο κείμενο εντάσσεται στη σειρά «Κείμενα Μνήμης» (αρ. 3), τα οποία επανεκδίδει το Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Το βιβλίο επιμελήθηκαν επιστημονικά, σχολιάζουν και προλογίζουν ο Νίκος Θεοτοκάς (καθηγητής της Ιστορικής και Θεωρητικής Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο) και ο Διονύσης Τζάκης (επίκουρος καθηγητής Ιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο). Τη φιλολογική επιμέλεια των κειμένων υλοποίησαν η Ξένια Ζώη και ο Στρατής Μπουρνάζος. Η έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής συμπληρώνεται από αναλυτικό ευρετήριο κύριων ονομάτων προσώπων και τόπων.
Η μελέτη του Βυζάντιου αποτελεί πολύτιμο εργαλείο Ιστορίας και Μνήμης. Η μοναδικότητά του ως κειμένου έγκειται προπαντός στο γεγονός ότι ο Χρήστος Σ. Βυζάντιος (Κωνσταντινούπολη 1805 – Αθήνα 1877) βίωσε σε νεαρή ηλικία την ελληνική εθνεγερσία, έλαβε μέρος στις μάχες του τακτικού στρατεύματος υπό τις διαταγές του Φαβιέρου και του Εϋδεκ, και στη συνέχεια έγινε μύστης του στρατιωτικού επαγγέλματος, αρχικώς ως αξιωματικός του πεζικού και αργότερα ως καθηγητής του Στρατιωτικού Δικαίου στη Σχολή Ευελπίδων, φθάνοντας μέχρι τον βαθμό του συνταγματάρχη το 1866. Ο Βυζάντιος είναι επομένως η εμβριθέστερη πρωτογενής πηγή για τη στρατιωτική ιστορία του 1821.
Ο συγγραφέας αφηγείται εκτενώς τα πολεμικά γεγονότα που αφορούν τη δράση του τακτικού Σώματος από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης έως τη διάλυσή του από τους Βαυαρούς αντιβασιλείς. Βασικοί σταθμοί στην ιστορική πορεία του τακτικού στρατού αυτά τα χρόνια είναι αναμφισβήτητα: α) η σύστασή του από τον Δ. Υψηλάντη και η συμμετοχή του στις πολιορκίες της Τριπολιτσάς, της Ακροκορίνθου και του Ναυπλίου (Μάρτιος 1821 – Ιανουάριος 1822), β) η ανάληψη της αρχηγίας από τον Γερμανό στρατηγό Νόρμαν, η αθρόα κατάταξη Φιλελλήνων, η πανωλεθρία στη Μάχη του Πέτα και η πρώτη διάλυσή του μετά την άλωση του Ναυπλίου (Μάιος – Δεκέμβριος 1822), και γ) η ανασύστασή του στο Ναύπλιο τον Ιούλιο του 1825 και η συμμετοχή του σε μία σειρά από μεγάλες επιχειρήσεις (Μάχη των Μύλων, πολιορκία της Καρύστου και της Χαλκίδας, Μάχη του Χαϊδαρίου, πολιορκία των Αθηνών, εκστρατεία της Χίου κ.ά.) υπό την ηγεσία του Γάλλου συνταγματάρχη Φαβιέρου (Charles Nicolas Fabvier), με το πρόσωπο του οποίου ταυτίστηκε στην κοινή μνήμη, και εν συνεχεία (1828-29) του Βαυαρού συνταγματάρχη Εϋδεκ (Karl Wilhelm von Heideck, κατοπινού μέλους του Συμβουλίου της Αντιβασιλείας του Οθωνος, αρμόδιου για τα στρατιωτικά θέματα).
Η δημιουργία τακτικού στρατού δεν ήταν μια εύκολη ή αυτονόητη υπόθεση για τους επαναστατημένους Ελληνες. Οπως επισημαίνει ο ιστορικός – διδάσκων στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Δημήτρης Μαλέσης («… ν’ ανάψη η επανάστασις»: Μεγάλη Ιδέα και Στρατός τον 19ο αιώνα, εκδ. Ασίνη, Αθήνα 2018, σ. 9), «όταν ξέσπασε η Επανάσταση, το ζητούμενο ήταν ο τρόπος με τον οποίον θα διεξαγόταν ο πόλεμος· η παράδοση ήθελε τον κλεφτοπόλεμο, ενώ η σύγχρονη αντίληψη της [μεταναπολεόντειας] εποχής ήθελε τακτικό στράτευμα». Το δίλημμα αυτό απαντήθηκε με σαφήνεια, όταν αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο ο Ιμπραήμ με τα τακτικά αιγυπτιακά στρατεύματα.
Στα μέσα του 1825 λοιπόν η ανασυγκρότηση αλλά και η ενίσχυση του τακτικού Σώματος κατέστη επιτακτική. Ωστόσο, το Τακτικόν του Φαβιέρου απέτυχε παταγωδώς σε όλες τις αποστολές του: να ανακαταλάβει την Τριπολιτσά, να υπερασπιστεί την πολιορκούμενη Ακρόπολη, να αλώσει τα δύο μεγάλα κάστρα της Εύβοιας κ.λπ. Αντιθέτως, ο κλεφτοπόλεμος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Πελοπόννησο και οι αλλεπάλληλες επιτυχίες του Γεωργίου Καραϊσκάκη (ενός έμπειρου αρματολού και έξοχου στρατηγικού νου) στη Στερεά (στις Μάχες της Αράχωβας, του Διστόμου και του Κερατσινίου) αποδείκνυαν το αντίθετο, δηλαδή την υπεροχή των Ελλήνων στον ορεινό αγώνα και στις τακτικές του ανταρτοπολέμου.
Οπως σημειώνει ο Παντελής Μπουκάλας στο εισαγωγικό σημείωμά του (σελ. 45), ο Βυζάντιος το αναγνώριζε αυτό: «Ο άτακτος στρατός ήτο ολόκληρον το έθνος, ο δε τακτικός ήτο το πολλοστημόριον αυτού», έγραψεν. Πράγματι, οι ωδίνες της Νεώτερης Ελλάδας στις προσπάθειές της να συγκροτήσει αξιόμαχο τακτικό στρατό απέναντι στην υπέρτερη Τουρκία επρόκειτο να είναι επώδυνες (όπως απέδειξε η οδυνηρή ήττα του 1897) και μακρόχρονες (μέχρι τη Μεγάλη Εξόρμηση του 1912-13).
* Ο κ. Σπυρίδων Γ. Πλουμίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής Νεώτερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών (ΕΚΠΑ).