JULIAN BARNES
Aνδρας με κόκκινο μανδύα
μτφρ.: Κατερίνα Σχινά
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 320
«Ο σοβινισμός
είναι μια μορφή άγνοιας»
Σ. Πότσι
«Τον Ιούνιο του 1885, τρεις Γάλλοι έφθασαν στο Λονδίνο. Ο ένας ήταν πρίγκιπας, ο άλλος κόμης και ο τρίτος ένας κοινός θνητός με ιταλικό επίθετο». Με αυτή την πρόταση ξεκινάει ο Βρετανός συγγραφέας Τζούλιαν Μπαρνς το νέο του μυθιστόρημα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, με τίτλο «Ανδρας με κόκκινο μανδύα».
Ο πρίγκιπας είναι ο Εντμόν ντε Πολινιάκ, ο κόμης είναι ο Ρομπέρ ντε Μοντεσκιού-Φεσανζάκ και ο κοινός θνητός με το ιταλικό όνομα είναι ο δρ Σαμιέλ Ζαν Πότσι. Και οι τρεις σε εκείνο το ταξίδι τους κρατούν στα χέρια τους μια συστατική επιστολή από τον ζωγράφο Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ προς τον συγγραφέα Χένρι Τζέιμς προκειμένου να τους δεχθεί. Ο Χένρι Τζέιμς είχε δει τον πίνακα «Ο δρ Πότσι στην κατοικία του», του Σάρτζεντ, στη Βασιλική Ακαδημία το 1882. Η επιστολή ξεκινούσε ως εξής: «Αγαπητέ Τζέιμς, θυμάμαι ότι κάποτε είχατε αναφέρει πως ένας Γάλλος από καιρού εις καιρόν δεν αποτελούσε δυσάρεστο περισπασμό για εσάς στο Λονδίνο – εξ ου και τόλμησα να δώσω μια συστατική κάρτα για εσάς στους δυο φίλους μου. Ο ένας είναι ο δρ Σ. Πότσι, ο άνδρας με τον κόκκινο μανδύα (όχι πάντα), ένα ιδιαίτερα ευφυές πλάσμα…».
Ο Τζούλιαν Μπαρνς καταθέτει ένα υβριδικό μυθιστόρημα. Ο «Ανδρας με κόκκινο μανδύα» κινείται μεταξύ ιστοριογραφίας, βιογραφίας, μυθοπλασίας και στοχασμού. Ανασυνθέτει μια ολόκληρη εποχή, που δεν παραμένει στενά στη Γαλλία. Εκτείνεται στην Αγγλία και στην Ιταλία και συμπαρασύρει εξωτικούς προορισμούς, όπου κινήθηκαν οι ήρωές της.
Τοιχογραφία
Πρωταγωνιστές είναι οι ήρωες του παλιού και του καινούργιου κόσμου που αναδύεται, πρίγκιπες, ευγενείς, κόμητες, ηθοποιοί, καλλιτέχνες, επιστήμονες, γιατροί. Αφορμή και πηγή έμπνευσης αποτελεί ο πίνακας του Σάρτζεντ που απεικονίζει τον γιατρό Σαμιέλ Πότσι. Στημένος αυτοκρατορικά, με τον κόκκινο μανδύα του, το επιβλητικό του παράστημα, με βλέμμα που ατενίζει το μέλλον, γίνεται ήρωας για τον Τζούλιαν Μπαρνς. Αναζητεί τη ζωή του και μέσα από αυτόν ξεδιπλώνει το πλέγμα μιας ολόκληρης εποχής, που έχει μείνει καταγεγραμμένη στην Ιστορία ως μια έντονη, αντιφατική και λαμπερή εποχή. Εκεί συναντάμε τον Οσκαρ Ουάιλντ, τον Ουισμάνς και τις συχνές αναφορές στο περίφημο βιβλίο του «Ανάστροφα», την οικογένεια Προυστ, τη Σάρα Μπερνάρ με την ταραχώδη ζωή της, τον Χένρι Τζέιμς και πολλούς άλλους.
Ο Μπαρνς κατασκευάζει μια τεράστια τοιχογραφία της εποχής, χωρίς να εξιδανικεύει ή να ωραιοποιεί. Ως άλλος ζωγράφος, φωτίζει και αναδεικνύει περιοχές που έχουν μείνει σκοτεινές αλλά και γειώνει πλάσματα και φαινόμενα που έχουν καταγραφεί στο συλλογικό ασυνείδητο ως ιδανικά. Το κυριότερο είναι ότι το διασκεδάζει. Ο Μπαρνς βουτάει στο παρελθόν χωρίς να στοχάζεται με όρους ηθικής του παρόντος. Ισα ίσα, η ηθική και η κουλτούρα που έχουν διαποτίσει τον τελευταίο καιρό την ευρωπαϊκή ατμόσφαιρα (με επιρροές από την Αμερική) τον θλίβουν βαθιά.
Ο Σαμιέλ Ζαν Πότσι ήταν γιατρός. Οι πρόγονοί του μετανάστευσαν από την Ιταλία στη Γαλλία, ο πατέρας του παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο μια Αγγλίδα, όπως και ο ετεροθαλής αδερφός του. Μετέφρασε τον Δαρβίνο. Ζούσε στη Γαλλία, αλλά ταξίδευε συνέχεια ως κορυφαίος και πρωτοπόρος γυναικολόγος εκείνων των χρόνων. Τιμήθηκε για το χειρουργικό του έργο και άνοιξε τον δρόμο στο έργο πολλών επιστημόνων της εποχής του. Μετέδωσε τη γνώση του όπως και όσο μπορούσε.
Ορθολογιστής, προοδευτικός, φίλος της επιστήμης, διεθνής, φιλοπερίεργος, λάτρης των όμορφων πραγμάτων, των μικρών και μεγάλων πολυτελειών, εραστής, νάρκισσος αλλά και γενναιόδωρος, ο Σαμιέλ Πότσι είναι ένας σάρκινος ήρωας που έχει αφήσει έργο πίσω του. Προφανώς, στο πρόσωπό του και την πολυτάραχη, γεμάτη με έργα αλλά και σκάνδαλα, ζωή του, ο συγγραφέας βρίσκει τη συνθετότητα των ηρώων που λείπει από την ασπρόμαυρη γεμάτη από πολιτική ορθότητα εποχή μας.
Πριν από το Brexit
Ο Τζούλιαν Μπαρνς, μετά τον περίφημο «Αχό της εποχής», όπου καταδικάζει το σταλινικό καθεστώς, καταθέτει χωρίς φανατισμό μια τρισδιάστατη περιήγηση σε έναν κόσμο, μια εποχή για την οποία όλοι κάτι έχουμε ακούσει ή διαβάσει, χωρίς κανείς να έχει μυρίσει την πραγματική οσμή της ατμόσφαιρας. Και ενώ στις σελίδες του αναδύονται το μπαρούτι, η σήψη μαζί με τα πανάκριβα γαλλικά αρώματα και τη μυρωδιά του ταλκ και της σάρκας, εκείνος θλίβεται για τη σημερινή οπισθοδρόμηση της Αγγλίας. Οσο περιπλεγμένος ή ακόμα και υπό κατάρρευση να είναι ο κόσμος της Μπελ Επόκ, εντούτοις μέσα από την ανταλλαγή των χωρών και των πολιτισμών, ο κόσμος εμπλουτιζόταν.
Κανένας δεν μπορεί να επιβιώσει μόνος του, αναφωνεί ο Τζούλιαν Μπαρνς. Αλλωστε κανείς δεν ήταν ποτέ μόνος, όπως αναδεικνύεται από την ιστορικότητα της καταγωγής. Αυτό που εννοούν οι άνθρωποι ως βρετανικό έχει μπολιαστεί με το γαλλικό και αντίστροφα. Αν δεν υπάρχει καμία περιέργεια για τον «άλλον», όπως συνήθιζαν να λένε οι νησιώτες Αγγλοι, καταλήγουν σε μια ασφυκτική και φτωχή πραγματικότητα.
Ο Μπαρνς ξεχωρίζει τη βρετανική νοοτροπία από την αγγλική. Η πρώτη ενσωματώνει το αυτοκρατορικό και αποικιακό παρελθόν της, η δεύτερη στενεύει και γίνεται απομονωμένο νησί. Οσο και αν είναι απογοητευμένος από την απόφαση της χώρας του να επιστρέψει και να «κουρνιάσει» στην αυτοαπομόνωση, αρνείται την απαισιοδοξία και την ταύτιση με όσους επιθυμούν την απομόνωση. Εκείνος προτείνει μέσα από τη μυθοπλασία την ιστορική γνώση. Προτείνει την άρνηση του φόβου μέσα από τη γνωριμία με τη συνθετότητα της ανθρώπινης ζωής, της ζωής των ευρωπαϊκών χωρών που αγκαλιάζονται, εχθρεύονται, ανοίγουν πυρά αλλά την ίδια στιγμή ερωτεύονται ξανά και δανείζουν η μία στην άλλη ανθρώπους, ζωές, επιστημονικά ευρήματα, αντικείμενα, λέξεις, γλώσσες, ατμόσφαιρα, πιο επίκαιρα σήμερα όλα αυτά παρά ποτέ.
Η ζωή θα έπρεπε να είναι όπως κάθε Σαμιέλ Πότσι. Ανοιχτή, ερωτική, φιλοπερίεργη, γεμάτη από σφάλματα και πάλλουσα επιθυμία.