Η εξέλιξη του αραβοϊσλαμικού πολιτικού στοχασμού

Η εξέλιξη του αραβοϊσλαμικού πολιτικού στοχασμού

2' 57" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΥΡΟΣ
Μεσαιωνική Ισλαμική Πολιτική Σκέψη και Σύγχρονη Ηγεσία
εκδ. Παπαζήσης, σελ. 136

Η εξέλιξη του αραβοϊσλαμικού πολιτικού στοχασμού-1Στη μακρά περίοδο του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας το ελληνικό στοιχείο που κατοικούσε στα Βαλκάνια και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου έπασχε από το σύνδρομο του Ιανού. Ενα σώμα, που το ένα του κεφάλι κοιτούσε στην Ανατολή και το άλλο στη Δύση. Μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και την τραγωδία του 1922, το βλέμμα των Ελλήνων προσηλώθηκε στη Δύση και το ενδιαφέρον για την Ανατολή ατόνησε. Η αποστροφή προς οτιδήποτε συνδέεται με τον αραβικό πολιτισμό και το Ισλάμ κυριάρχησε τόσο στην ευρύτερη κοινωνία όσο και στον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Και ενώ ο κόσμος αυτός μάς ήταν κάποτε οικείος, σήμερα παραμένει ένας μεγάλος άγνωστος. Γεγονός που διόλου διευκολύνει την κατανόηση και τον χειρισμό των προκλήσεων που δημιουργούνται από μια σειρά ζητημάτων, όπως το προσφυγικό, ο ισλαμικός ριζοσπαστισμός και ο παντουρκισμός. 

Για τη θεραπεία του προβλήματος χρειάζεται, αρχικά, να καλύψουμε το υφιστάμενο στην ελληνική βιβλιογραφία κενό, μιας και πεπαιδευμένες μελέτες για τον αραβικό πολιτισμό και το Ισλάμ σπανίζουν. Στην κατεύθυνση αυτή συμβάλλει το βιβλίο του Βασίλειου Σύρου, υφηγητή στην Πολιτική Ιστορία και την Ιστορία της Πολιτικής Σκέψης στα πανεπιστήμια του Ελσίνκι και της Γιβάσκιλα, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Παπαζήση. 

Το βιβλίο τιτλοφορείται «Μεσαιωνική ισλαμική πολιτική σκέψη και σύγχρονη ηγεσία». Ο συγγραφέας, βασιζόμενος στην αξιοθαύμαστη πολυγλωσσία του και στην εμβριθή γνώση της βιβλιογραφίας, επικεντρώνεται στην ανάλυση ορισμένων εμβληματικών μεσαιωνικών πολιτικών κειμένων. 

Αρχικά, εστιάζει τη ματιά του στο έργο του Ibn al-Tiqtaqa (1262-1310) «Περί των συστημάτων διακυβέρνησης και των μουσουλμανικών δυναστειών». Ο al-Tiqtaqa συνέγραψε το κείμενό του στη Μεσοποταμία, σε μια περίοδο που οι μογγολικές επιδρομές άλλαζαν άρδην τον χάρτη στην περιοχή που εκτείνεται από τις στέπες της Βόρειας Κίνας έως τις παρυφές της Μεσογείου. Στόχος του ήταν να αναδείξει τους παράγοντες που είχαν αποδυναμώσει τα αραβικά χαλιφάτα και επέφεραν το σάρωμά τους από τους Μογγόλους ηγεμόνες. Ο Σύρος αναδεικνύει πτυχές του κειμένου που φωτίζουν τον χειρισμό της ήπιας και σκληρής ισχύος τόσο στο μεσαιωνικό περικείμενο όσο και στον 21o αιώνα, προσθέτοντας θεωρητικό και ιστορικό βάθος στις σύγχρονες συζητήσεις για την εξέλιξη του αραβοϊσλαμικού πολιτικού στοχασμού. 

Στη συνέχεια, το πνεύμα και η πένα του Σύρου μας ταξιδεύουν στα απώτατα όρια του ισλαμικού κόσμου, στη μεσαιωνική Ινδία. Ο Ziya’ al-Din Barani (περ. 1285-1357) συνέγραψε αρκετές πραγματείες, στις οποίες –υπό μια αυστηρά πραγματιστική οπτική– πραγματεύεται τις αρετές του κυβερνήτη και την αποτελεσματική πολιτική εξουσία.

Ο Σύρος τοποθετεί τις απόψεις του Barani εντός αγκυλών, αφού επιλέγει να τις παρουσιάσει συγκριτικά προς το έργο κάποιων Ιταλών ουμανιστών της πρώιμης νεωτερικότητας, προεξάρχοντος του Leonardo Bruni (περ. 1370-1444). Ο Σύρος είναι από τους κατεξοχήν ειδικούς στο πεδίο του συγκριτικού πολιτικού στοχασμού, ο οποίος γνωρίζει διεθνώς άνθηση τις τελευταίες δεκαετίες. Παρά τις όποιες μεθοδολογικές ενστάσεις που διατυπώθηκαν στα τέλη του 20ού αιώνα, ο νέος αυτός κλάδος γίνεται ολοένα και πιο απαραίτητος σε έναν κόσμο που δικτυώνεται και περιπλέκεται με ραγδαίους ρυθμούς. Μέσω της σύγκρισης των Barani και Bruni παρουσιάζονται κριτικά η ανάδυση και ο βαθμιαίος εκφυλισμός της εξουσίας του ισχυρού πολιτικού ηγέτη. Κοινός τόπος των δύο συγγραφέων είναι ο εφήμερος και εύθραυστος χαρακτήρας της εξουσίας, ειδικά εάν ο πολιτικός αδυνατεί να αντιληφθεί ή αγνοεί εσκεμμένα τις ανάγκες του πολιτικού σώματος. Οι επισημάνσεις τους, ιδίως του Barani, γονιμοποιούν τον στοχασμό μας και εμπλουτίζουν τα κριτικά μας εργαλεία για την πληρέστερη κατανόηση του υπόρρητου δεσποτισμού που υφίσταται στο τόσο δημοφιλές σήμερα πρότυπο του ισχυρού ηγέτη. 

Το βιβλίο του Βασιλείου Σύρου ανοίγει νέους δρόμους στην ελληνική βιβλιογραφία, οπότε αναμένουμε σύντομα τα νέα εκδοτικά του εγχειρήματα. 
 
* Ο κ. Γιώργος Στείρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή