Ο πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον έχει μια προτομή του ήρωά του, του Περικλή, στο γραφείο του στην Ντάουνινγκ Στριτ. Εχοντας σπουδάσει κλασική φιλολογία στην Οξφόρδη, θα πρέπει να έχει ευρεία εποπτεία του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Οπως όμως πολλοί μη Ελληνες που εντρύφησαν στην κλασική φιλολογία, επιδεικνύει μια θλιβερή άγνοια ως προς τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας.
Ενδεικτική αυτής της άγνοιας ήταν η δήλωσή του, στις 8 Μαΐου της χρονιάς που μόλις μας άφησε, κατά την 75η επέτειο της Νίκης στην Ευρώπη, ότι «για έναν ολόκληρο χρόνο, το 1940-41, εμείς οι Βρετανοί ήμασταν οι μόνοι που σταθήκαμε απέναντι στον Χίτλερ». Δεν ανέφερε διόλου ότι αυτή την κρίσιμη περίοδο, μόνη η Ελλάδα σε ολόκληρη την Ευρώπη, όχι μόνον στήριξε τη Βρετανία αλλά και πολέμησε στο πλάι της ενάντια στις δυνάμεις του Αξονα.
Η ιδέα ότι η Βρετανία, μετά την πτώση της Γαλλίας τον Ιούνιο του 1940 και πριν από τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ενωση τον Ιούνιο του 1941, ήταν μόνη στον πόλεμο κατά του ναζισμού είναι ένας από τους πιο καλά εδραιωμένους πατριωτικούς μύθους σε μια χώρα η οποία έχει εμμονή με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και με τον ρόλο της σε αυτόν.
«Ανοησία»
Το γεγονός ότι Βρετανοί πολιτικοί επιδεικνύουν τέτοια άγνοια της ιστορίας τους ενδεχομένως να προκαλεί θλίψη. Ομως είναι οι ιστορικοί και οι δημοσιογράφοι που υποτίθεται πως αμφισβητούν αυτή την άποψη, οι οποίοι έχουν συμβάλει σε αυτή τη σύγχυση ως προς την πολεμική ιστορία της χώρας. Ο Νιλ Ατσερσον, ο οποίος θεωρείται ένας από τους κορυφαίους Βρετανούς ειδικούς στην κεντρική και την ανατολική Ευρώπη, στο περιοδικό «London Review of Books» (15 Αυγούστου 2019) απέρριψε την ιδέα αυτή ως ανοησία «φυσικά». Επέμεινε ότι η Βρετανία δεν ήταν μόνη. Μπορούσε να στηριχθεί στις «αποικίες της, στα μέσα που της παρείχε η αυτοκρατορία, στις πολωνικές ένοπλες δυνάμεις και πολύ σύντομα στην ελεύθερη Γαλλία». Πιο πρόσφατα, ο Νικ Κοέν, διακεκριμένος μάχιμος δημοσιογράφος, γράφοντας στον Observer στις 22 Νοεμβρίου του 2020, απέρριψε και αυτός την ιδέα της μοναχικής Βρετανίας, δεδομένου ότι η χώρα μπορούσε να βασιστεί για βοήθεια σε μια απέραντη αυτοκρατορία, στην οποία, όπως λέγεται, ο ήλιος δεν δύει ποτέ.
Σε εκτενή βιβλιοπαρουσίαση στο «The Times Literary Supplement» (27 Νοεμβρίου 2020), ο Ρίτσαρντ Εβανς, μία από τις εξέχουσες αυθεντίες πάνω στον ναζισμό και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που έβγαλε η Βρετανία, απέρριψε και αυτός τον μύθο της μοναχικής Βρετανίας, τονίζοντας ότι αυτή η ιδέα «αποσιωπά τη συνεισφορά στρατευμάτων που προέρχονταν από τη βρετανική αυτοκρατορία». Ενώ όμως ο Εβανς αναφέρει πως Πολωνοί και Τσέχοι ιπτάμενοι χειριστές πήραν μέρος ως μάχιμοι πιλότοι στη Μάχη της Βρετανίας, τόσο εκείνος όσο και οι Ατσερσον και Κοέν δεν αναφέρονται στη συμμετοχή της Ελλάδας στη συμμαχία κατά των δυνάμεων του Αξονα.
Την κατηγορηματική απόρριψη του ιταλικού τελεσιγράφου από τον Ιωάννη Μεταξά στις 28 Οκτωβρίου 1940 ακολούθησε η ιταλική εισβολή στην Ελλάδα η οποία εξαπολύθηκε μέσω των αλβανικών εδαφών. Η επίθεση αυτή απωθήθηκε μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, οι οποίες σημείωσαν μεγάλες επιτυχίες στα εδάφη της νότιας Αλβανίας. Μονάχα ο εξαιρετικά δυσχερής καιρός τον χειμώνα οδήγησε σε τέλμα τη μεγάλη ελληνική αντεπίθεση.
Οι νίκες αυτές ήταν μονάχα μερικά από τα λίγα ενθαρρυντικά γεγονότα του δύσκολου χειμώνα του 1940-41, όταν, στρατιωτικά μιλώντας, η Βρετανία άγγιξε το ναδίρ. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ ήταν ιδιαίτερα γλαφυρός ως προς το εγκώμιο που έπλεξε για τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, ενώ και ο βρετανικός Τύπος αλλά και η κοινή γνώμη μοιράζονταν τον ίδιο θαυμασμό για τις στρατιωτικές νίκες της Ελλάδας.
Δύο ημέρες μετά την ιταλική εισβολή, ο Μεταξάς, μιλώντας σε εκδότες και αρχισυντάκτες εφημερίδων, εξέφρασε την πεποίθησή του ότι οι Βρετανοί θα κυριαρχούσαν εν τέλει. Πολύ σύντομα, ο Τσώρτσιλ απέστειλε περιορισμένη αεροπορική υποστήριξη προερχόμενη από τις δυνάμεις που επιχειρούσαν στη Μέση Ανατολή. Πέντε μήνες μετά, τον Μάρτιο του 1941, εστάλη στην Ελλάδα βρετανικό εκστρατευτικό σώμα. Η μεγαλύτερη από τις μονάδες που το απάρτιζαν ήταν περίπου 34.000 Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί, μαζί με 24.000 Βρετανούς και σχεδόν 5.000 Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, καθώς και με Παλαιστίνιους εθελοντές, Αραβες και Εβραίους.
Η τριπλή κατοχή
Την άνοιξη του 1941, όμως, οι Ελληνες και οι Βρετανοί σύμμαχοι αντιλήφθηκαν πως ήταν αδύνατον να αντισταθούν στην ασφυκτική πίεση της Βέρμαχτ, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει η φρίκη της τριπλής κατοχής της χώρας (γερμανικής, ιταλικής και βουλγαρικής). Οι ιστορικοί ισχυρίζονται πως η εισβολή της χιτλερικής Γερμανίας στην Ελλάδα συνετέλεσε σημαντικά στην καθυστέρηση της γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ενωση. Επιπροσθέτως, οι σοβαρές απώλειες των Γερμανών στη μάχη της Κρήτης, τον Μάιο του 1941, σηματοδότησαν την απόφασή τους ότι ποτέ ξανά οι Γερμανοί δεν θα εξαπέλυαν μεγάλης κλίμακας στρατιωτική απόβαση από αέρος.
Είναι λυπηρό ότι ογδόντα χρόνια μετά, οι θυσίες της Ελλάδας το 1940-41 μοιάζουν να έχουν ξεχαστεί στη Βρετανία, όχι μόνον από τους πολιτικούς μας αλλά και από πολλούς ιστορικούς και δημοσιογράφους. Η Βρετανία δεν πολέμησε μονάχη της. Η αυτοκρατορία και η Ελλάδα στάθηκαν στο πλάι της Βρετανίας πολύ πριν μπουν στη νικηφόρα, εντέλει, αντιφασιστική συμμαχία η Σοβιετική Ενωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες.
*Ο κ. Ρίτσαρντ Κλογκ αναγνωρίζεται διεθνώς ως αυθεντία στη σύγχρονη ελληνική Ιστορία. Το τελευταίο βιβλίο του, «Ο επίμονος ιστορικός», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Είναι επίσης ο συγγραφέας της «Σύντομης Ιστορίας της Ελλάδας» (εκδ. Καρδαμίτσα), η οποία μεταφράστηκε σε δεκατρείς γλώσσες (μεταξύ αυτών, σε όλες τις γλώσσες των Βαλκανίων) και άλλων, κλασικών σήμερα βιβλίων πάνω στην Ιστορία και στην πολιτική ζωή της Ελλάδας, έχοντας τιμηθεί από την Προεδρία της Δημοκρατίας το 2002.