FAREED ZAKARIA
Ten Lessons
for a Post-Pandemic World
εκδ. Norton, 2020, σελ. 320
Λαμπρός αναλυτής των διεθνών σχέσεων με την εκπομπή του στο CNN, την αρθρογραφία του στην Washington Post και ευπώλητα βιβλία, ο Φαρίντ Ζακάρια είχε προειδοποιήσει το 2017 ότι μία από τις μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζει η Αμερική και κατ’ επέκτασιν η ανθρωπότητα είναι μικροσκοπική, χιλιάδες φορές μικρότερη από την κεφαλή μιας καρφίτσας, μπορεί να μεταδοθεί σχεδόν παντού στον κόσμο σε 24 ώρες και δεν κάνει διακρίσεις ως προς την εθνικότητα, τη φυλή, το φύλο και τη θρησκεία. Οταν όμως χτυπήσει, θα ευχόμαστε να είχαμε δαπανήσει περισσότερα στη δημόσια υγεία και εξασφαλίσει μεγαλύτερη διεθνή συνεργασία.
Η πρόρρηση του Ινδοαμερικανού διεθνολόγου επαληθεύθηκε με την έκρηξη της πανδημίας του κορωνοϊού το 2020. Γραμμένο εν μέσω της υγειονομικής και οικονομικής καταστροφής που ενέσκηψε, το νέο βιβλίο του προσφέρει δέκα μαθήματα για τη μεταπανδημική εποχή επιχειρώντας να προβλέψει ποιες από τις ανατροπές στην οικονομία, στις κοινωνικές σχέσεις και στις εργασιακές συνθήκες θα έχoυν διάρκεια, πώς με έγκαιρη δράση μπορούμε να καταστήσουμε τις κοινωνίες μας πιο ανθεκτικές στις νέες πανδημίες που αναπόφευκτα θα ακολουθήσουν, αν θα επιλέξουμε την εσωστρέφεια και τον εθνικισμό ή τη στενότερη διεθνή συνεργασία, αν η τραυματική εμπειρία που βιώσαμε στο annus horribilis θα μας αφυπνίσει ως ευκαιρία για καινοτόμες αλλαγές και ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο.
Ποιότητα κράτους
Ο συγγραφέας εμπιστεύεται τις δημοκρατίες και όχι τα αυταρχικά καθεστώτα στη διαχείριση της κρίσης και υποστηρίζει ότι αυτό που κάνει τη διαφορά είναι η ποιότητα του κράτους και της ηγεσίας του. Στην Αμερική η αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης χαρακτηρίσθηκε από ανετοιμότητα και κακοδιαχείριση, αλλά στο ενεργητικό της καταγράφεται το μεγαλύτερο πακέτο οικονομικής ανακούφισης στην ιστορία της, ύψους 6 τρισ. δολαρίων μέχρι τον Ιούνιο 2020. Η επίδοση όμως άλλων δημοκρατιών ήταν καλύτερη και σε αυτές κατατάσσει και την Ελλάδα, «μια νεαρή δημοκρατία με παροιμιώδη δυσλειτουργική γραφειοκρατία, που διαχειρίσθηκε εξαιρετικά την πανδημία χάρις σε έναν ικανό, τεχνοκράτη ηγέτη, που πίστεψε στην επιστήμη και στο καλό μάνατζμεντ, που άκουσε τους ειδικούς».
Η πανδημία κατέδειξε ότι οι πολίτες πρέπει να εμπιστεύονται τους επιστήμονες, αλλά και οι ειδικοί να αφουγκράζονται τους πολίτες, να τους διατηρούν στο επίκεντρο της φροντίδας τους, καθώς η πανδημία έχει αποκαλύψει τις κοινωνικές αδικίες και έχει διευρύνει τις ταξικές διαιρέσεις, την οικονομική ανισότητα και την εργασιακή ανασφάλεια.
Η ψηφιοποίηση της ζωής και της οικονομίας θα ενταθεί. Στο πρώτο τρίμηνο του 2020 η Αmazon κατέγραψε πωλήσεις 10.000 δολαρίων ανά δευτερόλεπτο και τα δεδομένα αποτελούν σήμερα το «νέο πετρέλαιο». Η πανδημία μπορεί να δράσει ως μηχανή καινοτομίας, όπως εκδηλώνεται με την ιλιγγιώδη πρόοδο της Ιατρικής και της Βιοφαρμακευτικής, που θα επιταχυνθεί με τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης. Οι εργασιακές σχέσεις επίσης μεταμορφώνονται, καθώς η τηλεργασία θα γίνει μονιμότερο φαινόμενο, για όσους βέβαια μπορούν να εργασθούν από το σπίτι. Οι πόλεις πάντως δεν κινδυνεύουν να ερημώσουν, καθώς έχουν επιβιώσει λοιμών στο παρελθόν, γιατί είναι τόποι αλληλεπίδρασης, συνεργασίας και αντιπαράθεσης, αφού, κατά τον Αριστοτέλη, ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικόν ζώον».
Με την πανδημία θα επιδεινωθούν οι ανισότητες μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, αλλά και εντός των χωρών, με κίνδυνο να ακυρωθούν αρκετά από τα κέρδη της τελευταίας 25ετίας για τις αναπτυσσόμενες χώρες, σπρώχνοντας πάλι στην ακραία φτώχεια δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους. H πανδημία θα διευκολύνει τις μεγάλες επιχειρήσεις να γίνουν μεγαλύτερες, ιδίως τους ψηφιακούς κολοσσούς, και αναδεικνύει τον κρίσιμο ρόλο του κράτους για επενδύσεις σε υποδομές που εξασφαλίζουν υγεία, αξιοπρέπεια και ασφάλεια σε όλους, ιδίως τους ευάλωτους. Ιδιαίτερα στην Ευρώπη η πανδημία μπορεί να γίνει ο καταλύτης για μια στενότερη ένωση.
Ο Ζακάρια θεωρεί πολύ πρόωρη την αναγγελία θανάτου της παγκοσμιοποίησης, με πιθανότερη τη μικρότερη εξάρτηση από τα κινεζικά δίκτυα τροφοδοσίας. Για τον ίδιο, ο διπολισμός με την άνοδο της Κίνας δεν συνεπάγεται νομοτελειακά σινοαμερικανικό θερμό ή ψυχρό πόλεμο, καθώς η αλληλεξάρτηση των δύο υπερδυνάμεων αποτυπώνεται στο διμερές εμπόριό τους, που αγγίζει τα 2 δισ. δολάρια ημερησίως, όταν στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου το εμπόριο ΗΠΑ – Σοβ. Ενωσης δεν ξεπερνούσε τα 2 δισ. δολάρια ετησίως.
Δύο επιλογές
Ο πόνος της πανδημίας είναι βαθύς, αλλά δεν συγκρίνεται με την περίοδο μεταξύ 1914 και 1945, όταν η ανθρωπότητα έζησε δύο παγκοσμίους πολέμους, την πανδημία της ισπανικής γρίπης, πιο θανατηφόρας από τη σημερινή, τη Μεγάλη Υφεση, την άνοδο του ολοκληρωτισμού και 150 εκατομμύρια νεκρούς. Αυτή η κόλαση οδήγησε εμπνευσμένους ηγέτες με πρωτοπόρο την Αμερική να προωθήσουν τη διεθνή συνεργασία αντί του αχαλίνωτου εθνικισμού και του στενού εθνικού συμφέροντος, σχεδιάζοντας μια φιλελεύθερη διεθνή τάξη πραγμάτων, ένα ανοιχτό σύστημα θεμελιωμένο σε κανόνες, που παρά τις ατέλειές του βελτίωσε τις ζωές των ανθρώπων προσφέροντας 75 χρόνια σχετικής ειρήνης και μείωσης της φτώχειας παγκοσμίως.
Ο Ζακάρια μας επισημαίνει ότι έχουμε μπροστά μας δύο επιλογές: να κλειστούμε στα σύνορά μας προκρίνοντας την εσωστρέφεια, τον εθνικισμό και την ιδιοτέλεια ή να διευρύνουμε τη διεθνή συνεργασία και τη συλλογική δράση προς αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων της ανθρωπότητας. Ο ίδιος δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι προτιμά τη δεύτερη.
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.