Μόνο εάν σηκώσεις το κεφάλι σου ψηλά ξεχωρίζει από τα γύρω κτίρια. Στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως και Ελευθερίου Βενιζέλου, στη Θεσσαλονίκη, μια ανάσα από την, πιο γνωστή, πλατεία Ελευθερίας, βρίσκεται ένα ίχνος της εβραϊκής ιστορίας της πόλης. Πρόκειται για το Μέγαρο Ζενίθ, ένα κτίριο εκλεκτικιστικού ρυθμού με νεοκλασικά χαρακτηριστικά, όπως κίονες και αετώματα, που στέγαζε κάποτε το μεγαλύτερο κοσμηματοπωλείο της Θεσσαλονίκης, το «Ζενίθ», του Χαΐμ ντε Μποτόν και των υιών του.
Από αυτή την απρόσμενη αλλά πολύ ενδιαφέρουσα αφετηρία ξεκινάει η νέα αστική διαδρομή στο εβραϊκό παρελθόν της Θεσσαλονίκης της πλατφόρμας δημιουργίας ψηφιακών ξεναγήσεων Clio Muse Tours, πριν κατευθύνει τους περιπατητές στην πλατεία Ελευθερίας, στο Εβραϊκό Μουσείο, στη Συναγωγή Γιαντ Λεζικαρόν, στην αγορά Μοδιάνο και συνολικά σε δέκα σημεία στην καρδιά της πόλης. Μέσα σε περίπου μία ώρα, οι επισκέπτες μπορούν να καλύψουν μια απόσταση μικρότερη των 2 χλμ. ή, λόγω της πανδημίας, έχουν τη δυνατότητα να κάνουν το ίδιο με μερικά κλικ στον υπολογιστή τους και να αποκτήσουν μιαν εικόνα για την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, το Ολοκαύτωμα και μια μελανή σελίδα της Ιστορίας.
Η ξενάγηση σε μια δύσκολη περίοδο της Ιστορίας, που χαρακτηρίζεται από ταραχές, διχασμούς και συγκρούσεις, αποτελεί το πεδίο του λεγόμενου «σκοτεινού τουρισμού», που είναι μια ανερχόμενη τάση σε όλη την Ευρώπη. Η διαδρομή της Θεσσαλονίκης περιλαμβάνεται σε ένα σύνολο οκτώ δωρεάν ψηφιακών ξεναγήσεων σε ισάριθμες χώρες της Ευρώπης, το οποίο ανέπτυξε η Clio Muse στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος RePast, που έχει στόχο να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο οι ευρωπαϊκές κοινωνίες διαχειρίζονται το ταραγμένο παρελθόν τους.
Εξαντλητική έρευνα
Ετσι, δημιουργήθηκαν διαδρομές με θέμα τη διχοτόμηση της Κύπρου στη Λευκωσία, τις συγκρούσεις για την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας στο Δουβλίνο, την ιστορία του γκέτο της Βαρσοβίας στην Πολωνία, τον πόλεμο της Βοσνίας και τον πόλεμο του Κοσόβου, την ιστορία και τον αγώνα των γυναικών στην Ισπανία του Φράνκο και την ιστορία του ανατολικού και δυτικού Βερολίνου στη Γερμανία, στις οποίες ο καθένας μπορεί να περιηγηθεί ηλεκτρονικά ή με τα πόδια, όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες.
Οπως εξηγεί στην «Κ» η υπεύθυνη περιεχομένου της Clio Muse, ιστορικός και αρχαιολόγος Χριστίνα Νταλταγιάννη, οι πληροφορίες και τα στοιχεία που αναφέρονται στις ξεναγήσεις προέρχονται από εξαντλητική έρευνα σε ιστορικές πηγές και αρχεία, και τα τελικά κείμενα διαμορφώθηκαν με τη συνδρομή συνεργαζόμενων πανεπιστημίων και ιστορικών. «Σκοπός μας ήταν το τελικό κείμενο να είναι εύληπτο και να απευθύνεται στο ευρύ κοινό και σε μαθητές, καθώς ένας από τους στόχους του προγράμματος είναι να χρησιμοποιηθεί το υλικό και σε σχολεία», σημειώνει η κ. Νταλταγιάννη, κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει σε σχολικές μονάδες της Κύπρου.
Σεμινάρια ξεναγών
Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, το Ολοκαύτωμα, η ζωή στα κομμουνιστικά καθεστώτα, οι διώξεις των δικτατοριών, οι εμφύλιες συγκρούσεις είναι οι πιο γνωστές θεματικές του «σκοτεινού τουρισμού», που, όπως μας λέει η ξεναγός και πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σωματείων Ξεναγών, Εφη Καλαμπουκίδου, προσελκύουν ειδικές ομάδες επισκεπτών τα τελευταία χρόνια. «Υπάρχουν επισκέπτες που έρχονται επειδή αναζητούν τον τάφο συγγενών τους από τον πόλεμο ή αναζητούν ίχνη των Εβραίων προγόνων τους».
Στο πλαίσιο του RePast, η ομοσπονδία και η Clio Muse έχουν ξεκινήσει διαδικτυακά την υλοποίηση 30 εκπαιδευτικών σεμιναρίων για την επιμόρφωση των ξεναγών στον σκοτεινό τουρισμό με τη συμμετοχή 70 επαγγελματιών από την Ελλάδα, με βάση τις ψηφιακές διαδρομές που δημιούργησε. Βέβαια, επειδή τα ιστορικά θέματα του 20ού αιώνα ακόμη εξάπτουν τα πάθη και μπορούν να οδηγήσουν σε απρόβλεπτες καταστάσεις, οι ξεναγοί μαθαίνουν πώς να διαχειρίζονται τους επιθετικούς επισκέπτες και τις διάφορες θεωρίες ή απόψεις που μπορεί να υποστηρίζουν.
«Ο ξεναγός πρέπει να παρουσιάζει αντικειμενικά τα γεγονότα, χωρίς να κάνει προπαγάνδα, να είναι ενήμερος για τις επίσημες ιστορικές πηγές και να παραμένει ψύχραιμος», τονίζει η κ. Καλαμπουκίδου και προσθέτει πως αρκετές φορές οι ξεναγοί έρχονται αντιμέτωποι με υποστηρικτές διάφορων ψευδών ειδήσεων ή αρνητές ιστορικών γεγονότων, όπως το Ολοκαύτωμα. Ο κλάδος, πάντως, αναμένει με αγωνία τις εξελίξεις στο μέτωπο του κορωνοϊού, μήπως και φωτίσει λίγο το σκοτεινό πανδημικό τοπίο του τουρισμού.