Στην πανδημία διαβάζουμε – είναι μάλλον γεγονός. Η ανάγνωση ενός βιβλίου, είτε επειδή διατηρεί αλώβητες τις ιδιότητές της (σε αντίθεση π.χ. με τις συναυλίες) είτε γιατί υπάρχει ο απαιτούμενος χρόνος, φαίνεται πως συνιστά για αρκετούς προσφιλή δραστηριότητα. Μήπως όμως γράφουμε κιόλας; Μήπως στους ατελείωτους μήνες του εγκλεισμού αυξήθηκαν οι ανώνυμοι, επίδοξοι συγγραφείς που φιλοδοξούν να εκδοθούν; Και αν αυτό ισχύει, πώς αποτυπώνεται στα χειρόγραφα που φθάνουν στα γραφεία (ή στα e-mail) των εκδοτικών οίκων με την επισήμανση «πρόταση προς έκδοση»;
«Το 2019 λάβαμε περίπου 650 προτάσεις. Το 2020 λάβαμε περίπου 1.000. Λέμε ότι οι Eλληνες γράφουν, όμως μέσα στην καραντίνα έγραψαν πολύ περισσότερο», λέει η Ελένη Μπούρα, υπεύθυνη του τμήματος ελληνικής πεζογραφίας των εκδόσεων Μεταίχμιο. Τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της μαρτυρούν και ποιοτικές διαφορές: το ένα τέταρτο των προτάσεων που υποβλήθηκαν στο Μεταίχμιο αντλεί έμπνευση από την πανδημία. «Είναι μυθιστορήματα, διηγήματα και κυρίως νουβέλες με χειμαρρώδεις προσωπικές ιστορίες για το πώς βιώνει ο συγγραφέας την πανδημία, που συνήθως έχουν τίτλους όπως “Ημερολόγιο καραντίνας” ή “Ημερολόγιο εγκλεισμού”», εξηγεί. «Δεν μπορούμε πάντως να διαχειριστούμε εύκολα τέτοια πληθώρα προτάσεων. Μερικοί παίρνουν και τηλέφωνο διαρκώς. Ειδικά το 2020, συνέβη κατά κόρον».
Σαφή αύξηση διαπιστώνει και η Μαριλένα Πανουργιά των εκδόσεων Iκαρος. «Από τον περυσινό Μάρτιο και μετά, το 60% των προτάσεων που δεχόμαστε σχετίζεται με την καραντίνα, κάτι που φαίνεται είτε από τον τίτλο είτε από το περιεχόμενο», λέει η εκδότρια. Oπως διευκρινίζει, στα χέρια της φθάνουν κυρίως διηγήματα και αρκετή ποίηση, ενώ παρατηρείται τεράστια άνοδος στα παιδικά βιβλία με θέμα τον κορωνοϊό, που συχνά τον παρουσιάζουν σαν βασιλιά με κορώνα. «Είναι νωρίς πάντως για να πω αν θα εκδώσουμε κάτι», τονίζει η Μαριλένα Πανουργιά. «Οι προτάσεις είναι πολλές και θέλουμε να τις επεξεργαζόμαστε. Τα κακά βιβλία, βέβαια, τα καταλαβαίνεις αμέσως. Για τα υπόλοιπα, δεν έχει έρθει ακόμα η ώρα τους. Νομίζω ότι θα είχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον να τα διαβάζαμε όταν θα το έχουμε ξεπεράσει όλο αυτό».
Την ίδια στιγμή, ορισμένοι εκδοτικοί οίκοι παρατηρούν μεταβολή κυρίως στο περιεχόμενο των χειρογράφων που δέχονται. Σύμφωνα με τη Γιώτα Κακαρούκα, υπεύθυνη παραλαβής προτάσεων ελληνικής πεζογραφίας και μελετών στις εκδόσεις Πατάκη, υπάρχει μια διακριτή τάση ενασχόλησης με την πανδημία, που αντιστοιχεί στο 15%-20% των υποβαλλόμενων έργων. Κυριαρχούν οι ημερολογιακές αφηγήσεις, το κοινωνικό ή αστυνομικό μυθιστόρημα, τα αλληγορικά παραμύθια για ενηλίκους και οι εκλαϊκευμένοι ψυχολογικοί ή πρακτικοί οδηγοί επιβίωσης, γραμμένα τα περισσότερα από άνδρες και γυναίκες μεταξύ 35 και 55 ετών. «Είναι ενδιαφέρον ότι κάποιοι οδηγούνται στο αστυνομικό μυθιστόρημα, άλλοι στην περιγραφή μιας δυστοπίας και μερικοί στην αλληγορία», παρατηρεί η Γιώτα Κακαρούκα. «Οι περισσότεροι όμως προσανατολίζονται σε αυτό που τους απασχολεί έντονα, που φοβούνται ότι θα επηρεάσει την υγεία τους, το μέλλον τους, την επικοινωνία και τις σχέσεις τους. Αποτυπώνονται όλες οι αλλαγές που βλέπουμε να επιφέρει
αυτή η νέα κατάσταση».
Ο Κώστας Σπαθαράκης, υπεύθυνος των εκδόσεων Αντίποδες, εξηγεί πριν από όλα ότι η διαχείριση των προτάσεων είναι μια δύσκολη και χρονοβόρα δουλειά: «Λαμβάνουμε περίπου 250-300 τον χρόνο και τις διαβάζουμε όλες», εξηγεί. Πέραν τούτου, στη διάρκεια της πανδημίας παρατηρεί μια μεταβολή στο περιεχόμενό τους, που δεν συνιστά όμως συνολική μετατόπιση. «Σε αυτή τη φουρνιά, το μεγαλύτερο βάρος έχει η μορφή της ημερολογιακής καταγραφής, με το παραδοσιακό ύφος και την πρωτοπρόσωπη αφήγηση που αφορά συγκεκριμένα τις ημέρες του εγκλεισμού», εξηγεί. «Υπάρχουν επίσης κάποιες ποιητικές συλλογές, που φαίνεται ότι ετοιμάζονταν καιρό πριν, αλλά συμπληρώθηκαν και από δύο ποιήματα “καραντινάτα”. Δεν είδαμε, ωστόσο, κάτι τόσο εξαιρετικό ώστε να ενταχθεί στην εκδοτική μας παραγωγή. Στην οικονομική κρίση δεν είχαμε βγάλει ούτε ένα βιβλίο σχετικό, παρότι είχαμε δεχθεί άπειρα. Το επικαιρικό δείχνει συνήθως μια βιασύνη: υπάρχει η επίφαση ενός θέματος, όχι όμως και τα λογοτεχνικά εργαλεία για να το πραγματευτεί κανείς».
Κάτι παρόμοιο επισημαίνει και η Μαριλένα Πανουργιά: «Δεν θα ξεχάσω ποτέ πόσες προτάσεις είχαμε δεχθεί με θέμα το bullying όταν στην επικαιρότητα κυριαρχούσε η υπόθεση Γιακουμάκη. Με τρομάζει λίγο αυτό», λέει. Από τη μεριά της, η Γιώτα Κακαρούκα θυμάται τι είχε συμβεί μετά την πυρκαγιά στο Μάτι: «Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα είχαμε λάβει 2-3 χειρόγραφα στα οποία γινόταν προσπάθεια διαχείρισης αυτού του τραγικού γεγονότος», διηγείται. Η Ελένη Μπούρα μεταφέρει κάτι πιο πρόσφατο: «Την τελευταία εβδομάδα μάς τηλεφωνούν γυναίκες που θέλουν να γράψουν την προσωπική τους ιστορία κακοποίησης. Είμαστε στη δυσάρεστη θέση να τους εξηγούμε ότι υπάρχει συγκεκριμένη διαδικασία, εκδοτικά κριτήρια κ.λπ. Τις ακούμε όμως. Δεν τους κλείνουμε το τηλέφωνο».