Μπορείτε να φανταστείτε πώς άραγε μοιάζει το σπίτι της υγρής πέτρας, το σπίτι των τριών ρεμάτων ή το σπίτι κολάζ; Πώς είναι δυνατόν ένα ταλαιπωρημένο πλεούμενο αραγμένο στις όχθες του Τάμεση να χωράει την ερωτική φωλιά ενός νεαρού ζευγαριού Λονδρέζων, μια μονοκατοικία στο Ισραήλ να φιλοξενεί ένα από τα τρία μεγαλύτερα ενυδρεία στον κόσμο, ένα συνηθισμένο αμερικανικό σπίτι να κρύβει μια λέσχη 200 τ.μ. της ομάδας Σικάγο Καμπς; Και, κυρίως, θα σας ενδιέφερε να το μάθετε, ειδικά αυτή την περίοδο που βρισκόμαστε όλοι, λίγο πολύ, κλεισμένοι στα δικά μας, ταπεινά σπίτια;
Μια ολόκληρη κατηγορία εκπομπών –κάποιες με πιο έντονα χαρακτηριστικά ριάλιτι– με θέμα ή αφορμή την αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση εσωτερικών χώρων φιγουράρει σε περίοπτη θέση στη «βιβλιοθήκη» του Netflix και στις προτιμήσεις των συνδρομητών της πλατφόρμας, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να επισκεφθούν «Τα πιο εντυπωσιακά σπίτια στον κόσμο», με ξεναγούς τον αρχιτέκτονα Πιρς Τέιλορ και την ηθοποιό και εργολάβο Κάρολαϊν Κουέντιν, να κρυφοκοιτάξουν πώς είναι μερικοί «Εντυπωσιακοί εσωτερικοί χώροι» ή να μάθουν πόσο κοστίζει η κουζίνα, το καθιστικό και η αυλή των ονείρων τους βλέποντας ότι υπάρχουν «Ονειρεμένα σπίτια για όλους» που αναλαμβάνει να δημιουργήσει η εταιρεία των Σέι και Σιντ Μαγκί.
«Τα πιο εντυπωσιακά σπίτια στον κόσμο» είναι μάλλον η πιο αξιόλογη από τις εν λόγω εκπομπές, καθώς, όπως επισημαίνει η αρχιτέκτονας Τζίνα Σωτηροπούλου, «έχουν ενδιαφέρον οι επιλογές των κατοικιών, όπως το Rural House στην Ισπανία, των Καταλανών RCR Arquitectes, που πήραν το 2017 Πρίτσκερ, το “Νομπέλ Αρχιτεκτονικής”, ή το Canal House των Βραζιλιάνων Marcio Kogan & Studio MK27 στο Μαϊάμι». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, προσθέτει, έχει και το δίδυμο των παρουσιαστών: «Σε ιντριγκάρουν οι δυο ματιές, αυτή του αρχιτέκτονα που εστιάζει στη μορφή, στη λειτουργία, στην ένταξη του κτιρίου στο τοπίο, αλλά και στη βιοκλιματική προσέγγιση, και αυτή του απλού χρήστη, που γοητεύεται από το απροσδόκητο, την υλικότητα, την ατμόσφαιρα και τον παλμό που ένα σπίτι αποπνέει».
Αμερικανικό όνειρο
Η Σέι και ο Σιντ Μαγκί δίνουν στους πελάτες τους μια γεύση από το αμερικανικό όνειρο που ζουν οι ίδιοι με τα δύο χαριτωμένα κοριτσάκια τους και την επικερδή επιχείρηση που έχουν στήσει, με ένα εκατομμύριο ακολούθους στο Instagram, δική τους συλλογή με οικιακά είδη και σειρά επίπλων και διακόσμησης με την επωνυμία τους, αναλαμβάνοντας να φτιάξουν «Ονειρεμένα σπίτια για όλους».
Οι Μαγκί υπόσχονται στους ενδιαφερομένους να παραδώσουν ένα σπιτικό ζεστό, πολυτελές, σύγχρονο, ανάλογα με τις ανάγκες και τις προτιμήσεις των ιδιοκτητών – κάποιες από τις οποίες οι ιδιοκτήτες μπορεί να μη γνώριζαν καν ότι τις έχουν.
Υπάρχουν και η Τζοάνα και η Κλία, ιδιοκτήτριες της επιχείρησης The Home Edit, που αναλαμβάνουν να οργανώσουν την ντουλάπα, το γραφείο, την αποθήκη, την κουζίνα Αμερικανών σελέμπριτι, όπως η Εύα Λονγκόρια, η Ρις Γουίδερσπουν, η Κλόι Καρντάσιαν, ο Νιλ Πάτρικ Χάρις, αλλά και καθημερινών ανθρώπων που δεν διαθέτουν τον χρόνο, τη διάθεση, το ταλέντο ή τον ψυχαναγκασμό να τακτοποιήσουν κάθε εκατοστό του σπιτιού τους σαν να πρόκειται να περάσει επιθεώρηση από την «αστυνομία οργάνωσης» – την εκτέλεση των πρότζεκτ που αναλαμβάνουν καταγράφει η εκπομπή «Ας οργανωθούμε», που επίσης προβάλλεται στο Netflix.
Απορίας άξιον είναι το γεγονός ότι ανάμεσα σε δεκάδες σπίτια που παρελαύνουν από την οθόνη, κανένα δεν φαίνεται να διαθέτει μια αξιοπρεπή βιβλιοθήκη – στην περίπτωση δε ενός ζευγαριού που διέ-θετε βιβλία σε κούτες, αυτά «εξαφανίστηκαν» μαγικά από τον υπό ανακαίνιση χώρο.
«Θα ήταν άδικο να δαιμονοποιήσουμε συλλήβδην τις εκπομπές αυτές, σαν να πρόκειται για κάποιο ενιαίο σύνολο με κοινά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για κατεξοχήν τηλεοπτικά προϊόντα, με διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά και αισθητικά κριτήρια, και καλό θα ήταν να τα κρίνουμε ως τέτοια», επισημαίνει ο αρχιτέκτονας Βαγγέλης Ζούγλος. Μεταξύ των θετικών χαρακτηριστικών που εντοπίζει είναι το γεγονός ότι «ο θεατής έρχεται σε επαφή με κάποια από τα δεδομένα με τα οποία καλούμαστε να εργαστούμε ως αρχιτέκτονες, όπως παραδείγματος χάριν το φυσικό περιβάλλον και τα υλικά, αλλά και με κάποια αξιόλογα παραδείγματα αρχιτεκτονικής που υπό διαφορετικές συνθήκες είναι πιθανό να μην γνώριζε την ύπαρξή τους».
«Φαντασμαγορική εικόνα»
Φυσικά, ο κ. Ζούγλος αναγνωρίζει και αρνητικά στοιχεία, όπως το γεγονός ότι «ο υπερτονισμός τής, ας μη γελιόμαστε, ευπώλητης, αλλά και φαντασμαγορικής πολλές φορές, εικόνας της αρχιτεκτονικής κυριαρχεί, ενώ την ίδια στιγμή υποβαθμίζεται σημαντικά η σπουδαιότητα και η πολυπλοκότητα της ίδιας της αρχιτεκτονικής διεργασίας. Το αποτέλεσμα αυτής της αντιστροφής γίνεται συνήθως ορατό τη στιγμή που ο θεατής καλείται να επικοινωνήσει την ανάγκη του στον αρχιτέκτονα, πλέον ως χρήστης. Η φράση “έχω σκεφτεί και θέλω κάτι σαν” αντικαθιστά τη φράση “έχω την ανάγκη να” και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πρόσβαση ολοένα και περισσότερων ανθρώπων σε αυτή την αμιγώς τηλεοπτική και ρετουσαρισμένη εικόνα της αρχιτεκτονικής».
Ο κ. Ζούγλος επισημαίνει ότι «η δημιουργία ενός οποιουδήποτε χώρου, η μετουσίωση με άλλα λόγια μιας ανάγκης στέγασης σε χώρο, είναι απόρροια πολλών και ετερογενών παραγόντων, μια διαδικασία που τις περισσότερες φορές διαρκεί χρόνια και απαιτεί τεράστια αποθέματα χρόνου, αφοσίωσης, ενέργειας και πολλαπλών συνεργασιών. Η εικόνα που φτάνει τελικά στους δέκτες των θεατών κρύβει κάτι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που βλέπουν, στην πραγματικότητα είναι μια ολόκληρη διαδρομή, ποτέ ευθεία, που σπανίως είναι στρωμένη με ροδοπέταλα. Αυτός είναι, θα λέγαμε, και ο μεγαλύτερος κίνδυνος: η εύκολη και ανώδυνη θεώρηση από την πλευρά του θεατή πως ό,τι βλέπει είναι πραγματοποιήσιμο, σε οποιεσδήποτε συνθήκες και σε οποιονδήποτε τόπο, με οποιοδήποτε κόστος. Δεν είναι».
Θα μπορούσαν άραγε αυτά τα τηλεοπτικά προϊόντα να έχουν κάποια ενημερωτική ή εκπαιδευτική αξία; «Ας μην ξεχνάμε πως οι εν λόγω streaming πλατφόρμες δεν είναι, και ούτε νομίζω φιλοδοξούν να γίνουν, εκπαιδευτικοί οργανισμοί. Αμφιβάλλω λοιπόν αν υπάρχει κάποιος συνδρομητής που πληρώνει σήμερα τη συνδρομή του σε αυτές τις υπηρεσίες για να εκπαιδευτεί», απαντάει ο κ. Ζούγλος. «Σίγουρα κάποιοι νιώθουν ότι ενημερώνονται κιόλας: συμβουλές για μια καλύτερη ζωή. Φιλοσοφικές αναζητήσεις μεταξύ πλακιδίων μπάνιου και νησίδας κουζίνας; Δύσκολο, αν όχι ακατόρθωτο», προσθέτει η κ. Σωτηροπούλου.
«Η ψευδαίσθηση ότι μια ανακαίνιση μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή»
Πού οφείλεται η δημοφιλία αυτών των προγραμμάτων που ξεφυτρώνουν σχεδόν με τον ίδιο ρυθμό που ανεγείρονται τα «ονειρεμένα σπίτια για όλους»; «Ακόμα και τώρα που ζούμε εν μέσω πανδημίας που σαρώνει ζωές, οι άνθρωποι γοητεύονται από το “θαύμα της μεταμόρφωσης” κυνηγώντας το “προβλέψιμο” και “κοντινό” μέλλον. Εχουν την ψευδαίσθηση ότι μια ανακαίνιση, ακόμα και από τηλεοπτική απόσταση, μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή, ενώ μέσα από τις εκπομπές αυτές “οικειοποιούνται” το δικό τους στεγαστικό όνειρο. Ζουν μέσω άλλων. Αλλωστε η οικία, το σπίτι, αυτό το κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας, πόσο μάλλον ντιζαϊνάτο, είναι το μέγα ζητούμενο», λέει η Τζίνα Σωτηροπούλου.
Αν όμως κάποιος έχει ένα ειλικρινές ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική, υπάρχουν μερικές ενδιαφέρουσες προτάσεις, όπως: το «Αστικό τοπίο» με την Εφη Μάντζαρη, «Από τον Καλλικράτη στον Καλατράβα», «Πορτραίτα και διαδρομές Ελλήνων αρχιτεκτόνων», μερικά επεισόδια της σειράς «Abstract: Η τέχνη του σχεδίου» του Netflix, όπως αυτή με τον καλλιτέχνη Ολαφουρ Ελίασον και την αρχιτέκτονα Νέρι Οξμαν, ή και καθαρόαιμα ντοκιμαντέρ, όπως το «Ο αρχιτέκτονας που είδε το μέλλον» για τον Εερο Σάαρινεν ή το καταπληκτικό «Η ζωή μια ανάσα» για τον Βραζιλιάνο Οσκαρ Νιμάγερ.