Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε και στα ελληνικά το σημαντικό επιστημονικό έργο με τίτλο «Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία» του Αμερικανού ψυχιάτρου και υπαρξιακού ψυχοθεραπευτή και λογοτέχνη Ιρβιν Γιάλομ. Το βιβλίο προετοιμαζόταν αρκετό καιρό και η έκδοσή του πάντα από τις εκδόσεις Αγρα (μτφρ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου, Δέσποινα Κακατσάκη) συνέπεσε με την παρούσα παγκόσμια συγκυρία, που έχει φέρει στην επιφάνεια ποικίλα υπαρξιακά ερωτήματα.
Ο Γιάλομ δεν είναι μόνον ένας σημαντικός επιστήμονας, είναι και ένας σταρ στη χώρα μας. Οσοι τον είχαμε συναντήσει στη μεγάλη του επίσκεψη στην Αθήνα το 2005, θυμόμαστε την κοσμοσυρροή. Τη δημοτικότητά του αποδεικνύουν και οι πωλήσεις των βιβλίων του. Είναι αναντίρρητα χαρισματικός αφηγητής, και το αποδεικνύουν και τα επιστημονικά του βιβλία, όχι μόνον τα λογοτεχνικά. Σήμερα, στα 89 του έτη, βρίσκεται στη δύση της ζωής του, και μετά την απώλεια της αγαπημένης του συζύγου, συνεχίζει να γράφει με πάθος και να αναστοχάζεται τη ζωή του.
Με την αφορμή της κυκλοφορίας της «Υπαρξιακής ψυχοθεραπείας», η «Κ» ζήτησε από τον εκδότη του, τους μεταφραστές του, έναν ομαδικό θεραπευτή και μια αναγνώστρια, να μας πουν «τι τους έμαθε ο Γιάλομ».
Ο Σταύρος Πετσόπουλος, ο Ελληνας εκδότης του (Αγρα) τονίζει πως «για μας τους Ελληνες, που έχουμε εμποτιστεί σε προηγούμενες δεκαετίες από τη γαλλική κυρίως κουλτούρα, και αρκετά από τη γερμανική, και γαλουχηθήκαμε με έναν πιο σύνθετο και συχνά περιπεπλεγμένο λόγο, ο αμερικανικός λόγος του Γιάλομ, πιο απλός και άμεσος, έμοιαζε σε πολλούς απλοϊκός. Κατά την επεξεργασία των πρώτων βιβλίων του, και βέβαια την άμεση και απρόσμενη επιτυχία τους, και μετά τον ερχομό του στην Ελλάδα το 2005, διαμορφώσαμε με τους μεταφραστές και επιμελητές των βιβλίων του Γιάννη Ζέρβα και Ευαγγελία Ανδριτσάνου μια politique d’auteur, όπως λένε οι Γάλλοι, και αποφασίσαμε να ασχοληθούμε και με τα άλλα είδη λόγου του συγγραφέα: τα μεγάλα θεωρητικά του εγχειρίδια και τα βιβλία του ανάμεσα στη θεωρία και τη λογοτεχνία – πέρα από τα πιο αμιγώς μυθοπλαστικά. Αλλωστε, και ο ίδιος μπαινοβγαίνει στα είδη σε όλα τα βιβλία. Είμαστε η μόνη χώρα και οι μόνοι εκδότες στον κόσμο που εκδίδουν το σύνολο του έργου του. Ιδιαίτερα στην Αμερική τα βιβλία του, ανάλογα με το είδος αντιπροσωπεύονται από άλλους εκδότες αλλά και από διαφορετικούς λογοτεχνικούς πράκτορες. Αυτή την τακτική την εφαρμόσαμε στην “Αγρα” και με το έργο άλλων δημιουργών, όπως του Γιόζεφ Ροτ. Το έργο ενός συγγραφέα με όλες του τις εκφάνσεις. Πρώτη φορά στο μέγεθος αυτό, το εφαρμόσαμε στον Γιάλομ.
»Ενώ στάθηκε αρκετά δύσκολο να οργανωθεί η πρώτη του επίσημη επίσκεψη στην Ελλάδα, ο ίδιος φάνηκε εξαιρετικά συνεργάσιμος. Π.χ. στο Χίλτον, το 2005, όπου ήρθαν 2.300 άτομα να τον παρακολουθήσουν, ενώ περιμέναμε 1.500 το πολύ, αρκετοί πήγαν να δημιουργήσουν προβλήματα όταν δεν υπήρχαν άλλα διαθέσιμα ακουστικά για τη ζωντανή διερμηνεία και παρουσιάστηκε έλλειψη θέσεων. Το κλίμα ήταν πολύ τεταμένο. Εμείς τρομάξαμε, αυτός καθησύχασε και ηρέμησε όλο τον κόσμο εντός 4 λεπτών και αυτοσχεδίασε και προσάρμοσε την ομιλία του αναλόγως. Ενα σπουδαίο ζωντανό μάθημα δια-χείρισης μιας μαζικής έντασης».
Από την πλευρά του, ο Γιάννης Ζέρβας, ψυχίατρος, καθηγητής Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ και μεταφραστής των βιβλίων του Γιάλομ, σημειώνει πως του έμαθε πολλά προτού καν τον γνωρίσει. «Οταν διάβαζα τα βιβλία του στην ειδικότητά μου στην Αμερική με έβαζε μέσα στο δωμάτιο της ψυχοθεραπείας. Με έμαθε να παρατηρώ και να ακούω ανθρώπους και όχι περιστατικά. Να ψάχνω για λύσεις και όχι να κάνω τον έξυπνο. Να είμαι πιστός στον θεραπευόμενο και όχι στη σχολή. Να προσέχω τον εαυτό μου στη θεραπεία. Να αντιλαμβάνομαι τι επίδραση έχω στον άλλον και να προσέχω τι λέω και τι κάνω. Να μην ηθικολογώ, να μην υποτιμώ και να μην εξουσιάζω. Να σχετίζομαι. Να μπορώ να ακούω την ιστορία των ανθρώπων και να εκτιμώ τις ικανότητες και τα ταλέντα τους κάτω από τα προβλήματά τους. Από τα διδακτικά του βιβλία έμαθα να διδάσκω. Να παρουσιάζω πρώτα τις βασικές γραμμές και να φροντίζω να γίνουν κατανοητές. Να ξεκινάω από ιστορίες ανθρώπων και δικές μου και να εμπλουτίζω με παραδείγματα από την εμπειρία μου. Και μετά να εμπλουτίζω σταδιακά τα βασικά μέχρι να αποτυπώσουν, όσο πιο πιστά γίνεται, την πραγματικότητα. Και όταν γίναμε φίλοι, χωρίς να με κάνει να νιώθω ότι πέρναγα κάποιες εξετάσεις για να γίνει αυτό, με έμαθε τι σημαίνει να παίρνεις σοβαρά τον άσχετο αντίπαλο στο σκάκι (εμένα) και να του μαθαίνεις δυο πράγματα – που τα θυμάμαι ακόμα: the knight on the rim is grim!».
Οταν γράφει λογοτεχνία είναι σαν να «φοράει» την επιστήμη του
«Ο Γιάλομ με δίδαξε με τη γοητευτική γραφή του, μου χάρισε την πολύτιμη φιλία του, μου πρόσφερε την εποπτεία του και με εμπιστεύτηκε ως ψυχοθεραπεύτρια πριν ακόμα εμπιστευτώ τον εαυτό μου. Πώς να αναφερθώ με συντομία σε όλα αυτά;» αναρωτιέται η Ευαγγελία Ανδριτσάνου, ψυχοθεραπεύτρια και μεταφράστρια των βιβλίων του. «Επιγραμματικά κρατώ από τα βιβλία του: Είναι εφικτό, βαθύτατα νοήματα να εκφράζονται με λόγο σαφή και απλό. Το θεραπευτικό πλαίσιο είναι σωτήριο για τον θεραπευόμενο αλλά και για τον θεραπευτή. Ο θεραπευτής δεν είναι αυθεντία αλλά συνοδοιπόρος του θεραπευόμενου στο ψυχικό του έργο. Η επιτυχία της ψυχοθεραπείας συνδέεται με την αυθεντική σχέση θεραπευτή – θεραπευόμενου. Η διαφάνεια του θεραπευτή είναι ζωτικής σημασίας, όταν γίνεται με γνώμονα το όφελος του θεραπευόμενου. Οι στόχοι της ψυχοθεραπείας κατορθώνονται όταν ο θεραπευόμενος έχει πια γίνει γονέας του εαυτού του.
»Και από την προσωπική μας επαφή: Σε κοιτάζει, σε ακούει και νιώθεις ότι μετράς πολύ γι’ αυτόν. Δεν διστάζει να πει “Αυτό δεν το ξέρω”. Είναι γλυκός και στοργικός αλλά ανυποχώρητος στα θέλω ή δεν θέλω του. Αγαπάει με πάθος τη ζωή, τους ανθρώπους, τη φύση, τη γνώση, την ομορφιά. Είναι περήφανος για τη συλλογή του από πρώτες εκδόσεις των έργων του Ντίκενς. Του αρέσουν οι λιχουδιές. Μαγειρεύει. Τρελαίνεται για σπανακόπιτα. Προτιμά τις γάτες από τους σκύλους (εδώ δεν τον καταλαβαίνω!)».
Για τον Κυριάκο Βλασσόπουλο, ψυχοθεραπευτή, ομαδικό αναλυτή, ο Γιάλομ «μου έμαθε ότι ο θεραπευτής είναι κυρίως η προσωπικότητά του, η καλλιέργεια, το χιούμορ, το ήθος και η Ηθική του, εκτός από την ακαδημαϊκή και επιστημονική του εκπαίδευση. Τον θυμάμαι στη διάλεξή του για την ομαδική ψυχοθεραπεία το 2005 στο Πολεμικό Μουσείο. Το αμφιθέατρο κατάμεστο, πολλοί όρθιοι παντού, διασχίζει την αίθουσα μαζί με τον Ματθαίο Γιωσαφάτ ο οποίος τον παρουσιάζει, του δίνει τον λόγο και εκείνος δεν ξεκινάει την ομιλία, αλλά κοιτάζει τους όρθιους που συνωστίζονται και παρακαλεί τους οργανωτές να φροντίσουν να βρεθούν καθίσματα. Ξεκινάει όταν βεβαιώνεται πως όλοι έχουν βρει θέση.
»Με συγκινεί η αυθεντικότητα, η διακριτικότητα, η ζεστασιά του όταν αποκαλύπτει κάποια προσωπικά παιδικά βιώματα, όπως τη δύσκολη σχέση με τη μητέρα του, το έμφραγμα του πατέρα του, την ανάγκη του να ξεφύγει από το πολιτισμικό γκέτο που μεγάλωνε. Η σοφή παραδοχή του ότι αδυνατεί να εξηγήσει γιατί και τα τέσσερα παιδιά του είναι χωρισμένα, η απλότητα που αντέχει να ομολογεί ότι δεν γνωρίζει, σε αντίθεση με τις εύκολες και έξυπνες ερμηνείες που σπεύδουμε να δίνουμε.
»Μου αρέσει ότι δηλώνει πως όλα αυτά τα χρόνια συναντιέται με χαρά, τακτικά και αδιαλείπτως με συναδέλφους σε ομάδα εποπτείας χωρίς συντονιστή, και πως εξακολουθεί να μαθαίνει από αυτές τις συνομιλίες.
»Σκεπτόμενος την προχωρημένη ηλικία του, θα τον θυμάμαι στη φωτογραφία του εξωφύλλου της βιογραφίας του, να ποδηλατεί με όρεξη και παιδικό κέφι απολαμβάνοντας τη διαδρομή. Τον θεωρώ έναν απ’ τους σημαντικούς δασκάλους μου, που γνώρισα μέσα από το έργο του».
Τέλος, η Φωτεινή Σαρρή, μεταπτυχιακή φοιτήτρια Αγγλικής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού, καταθέτει πως αν μπορούσε να κρατήσει μόνο δύο πράγματα από τον Γιάλομ «θα ήταν μία φράση και μία σκέψη: “Να ζούμε τη ζωή μας με τέτοιο τρόπο ώστε να θέλουμε να ξαναζούμε ακριβώς την ίδια ζωή αιώνια”, ήταν το μήνυμα του Νίτσε, διάχυτο μέσα στο βιβλίο αλλά και στη σκέψη του ίδιου του Γιάλομ, χωρίς ωστόσο να έχει τη διάθεση να γίνει διδακτικός. Γιατί ο Γιάλομ όταν γράφει λογοτεχνία είναι σαν να “φοράει” την επιστήμη του, αυτή της ψυχοθεραπείας, αλλά χωρίς να τον βαραίνει. Σαν ένα ρούχο που το βγάζει και το αφήνει στην άκρη, με έναν τρόπο βελούδινο. Δεν ξέρω αν είναι σκόπιμο ή προκύπτει αβίαστα και μάλλον δεν έχει και τόση σημασία. Αυτό που σε κερδίζει είναι η διάθεση να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη, να του ανοίξει ένα παράθυρο σε έναν άλλο κόσμο, τόσο συναφή με αυτόν της ψυχοθεραπείας, και τόσο διαφορετικό συνάμα, πάντα όμως με καταλύτη το συναίσθημα και τις λέξεις. Χτίζει έναν κόσμο από λέξεις, και μέσα από μια ιστορία, μοιάζει σαν να αλλάζει ρόλους, κάθεται στην απέναντι καρέκλα στο γραφείο του, έχοντας διάθεση όχι να εξηγήσει ή να καθοδηγήσει αλλά να ταξιδέψει και ο ίδιος μαζί με τον αναγνώστη. Αυτό δεν κάνει άλλωστε τη λογοτεχνία τόσο γοητευτική; Δεν είναι ο καθρέπτης για να δούμε τον κόσμο μέσα μας αλλά το παράθυρο για έναν καινούργιο κόσμο, έναν κόσμο γεμάτο λέξεις, μνήμες, εικόνες, συναισθήματα, ή όπως θα έλεγε ο Γιάλομ, “ένας τρόπος να μη συσσωρεύσουμε αβίωτη ζωή”».