Η «Ελληνίδα» που δημιούργησε ο Γάλλος γλύπτης Σαρλ Κορντιέ το 1873, αρχιμάστορας της πολύχρωμης γλυπτικής, φιλοξενείται στην «κόκκινη» αίθουσα που βρίσκεται στο ισόγειο του Μεγάρου Σταθάτου. Το χρώμα που επέλεξε η εκλεκτή σκηνογράφος Χλόη Ομπολένσκι –αυτό το βαθύ βυσσινί– αναδεικνύει τους πίνακες ζωγραφικής που παρουσιάζονται στον ίδιο χώρο, και έχει την ποιότητα και την πολυτέλεια του βελούδου. Στο ισόγειο επίσης, στο αίθριο με τον ευχάριστο φωτισμό, βρίσκονται συγκεντρωμένα τα περισσότερα γλυπτά έργα, ενώ στις προθήκες λάμπουν τα χρώματα των ακρόπρωρων, σπάνια δείγματα λαϊκής ξυλογλυπτικής.
Η έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης «Αρχαιολατρεία και Φιλελληνισμός. Συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου», σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης Φανής-Μαρίας Τσιγκάκου και του καθηγητή Νικολάου Χρ. Σταμπολίδη, έτοιμη εδώ και καιρό, μπορεί επιτέλους να δεχθεί τους ψηφιακούς της επισκέπτες. Διαθέτει πλούτο και πρωτοτυπία, ενώ εντάσσεται με τον καλύτερο τρόπο στην ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του χώρου που τη φιλοξενεί – μια πλούσια αστική κατοικία που διασώζει ατόφια την αρχιτεκτονική του 19ου αιώνα. Η πλειονότητα των εκθεμάτων –σημαντικά ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά έργα του 19ου αιώνα και του ελληνικού νεοκλασικισμού, αλλά και χρηστικά αντικείμενα– παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο κοινό. Εκτίθενται δε σε δημιουργικό «διάλογο» με αρχαία αριστουργήματα, συνεχίζοντας την εκθεσιακή πρακτική του μουσείου.
Η συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου είναι σπάνια, και ακριβοθώρητη. Στη διαδικτυακή παρουσίαση της έκθεσης, η Μαρίνα Μαρτίνου, πρόεδρος του Ιδρύματος «Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου», χαρακτήρισε την έκθεση προϊόν μακράς ομαδικής εργασίας. Ομως χάρη στη συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ» έχουμε τη δυνατότητα να δούμε τη συλλογή με τα δικά της μάτια, να μάθουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά της.
«Κίνητρο για τη δημιουργία της είναι η αγάπη μας για την Ελλάδα και την ιστορία της», λέει η συλλέκτρια απαντώντας στην ερώτησή μας για την ιδέα που «γέννησε» τη συλλογή. «Το 1821 υπήρξε ορόσημο του νεότερου ελληνισμού. Μπορεί οι οπλαρχηγοί, οι ηγέτες της Επανάστασης, να ήταν σκληροτράχηλοι πολέμαρχοι και καραβοκύρηδες, η ιδέα όμως και η απήχηση της Ελληνικής Επανάστασης στην Ευρώπη ήταν, και παραμένει, εξόχως ρομαντική», σχολιάζει.
Πώς όμως ξεκίνησε αυτή η προσπάθεια; «Η συλλογή δημιουργήθηκε τα τελευταία 40 χρόνια με αγορές από οίκους δημοπρασιών του εξωτερικού και από φίλους αρχαιοπώλες (αντικέρ) της Αθήνας, μεταξύ των οποίων η αδελφή του συζύγου μου Ελένη, τα ξαδέλφια μας Θανάσης και Μπέσυ Γιαννούκου, ο Απόστολος Αργυριάδης, ο Αγγελος Βλαστάρης. Τα κριτήρια ήταν η ποιότητα και η γνησιότητα των έργων», εξηγεί η κυρία Μαρτίνου. «Το περιεχόμενό της είναι ταξιδιωτικά βιβλία περιηγητών στην Ελλάδα από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα, φιλελληνικά αντικείμενα, πορσελάνες, μπρούντζινα ρολόγια, πίνακες, χάρτες, εικόνες και θρησκευτικά αντικείμενα», διευκρινίζει.
Και συνεχίζει αναφερόμενη στους λόγους που τους οδήγησαν να δημιουργήσουν μια συλλογή με φιλελληνικές εικαστικές δημιουργίες: «Την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης δεν υπήρχαν Ελληνες εικαστικοί και καλλιτέχνες. Οι προσωπογραφίες αγωνιστών, σκηνές μαχών και ναυμαχιών (π.χ. Ναυαρίνου) έγιναν από ξένους επισκέπτες, συνήθως στρατιωτικούς. Η μόνη εξαίρεση είναι τα σχέδια μαχών του στρατηγού Μακρυγιάννη που έχουν εκτυπωθεί σε ωραίο συλλεκτικό λεύκωμα. Βαυαροί ζωγράφοι που ήρθαν με τον Οθωνα ή είχε στείλει στην Ελλάδα ο πατέρας του Λουδοβίκος, όπως ο Πέτερ φον Χες, απεικόνισαν επιζώντες αγωνιστές και ζωγράφισαν σκηνές μαχών από διηγήσεις και φαντασία».
Ρωτάμε την κύρια Μαρτίνου εάν συνεχίζεται ο εμπλουτισμός της συλλογής. «Παρακολουθούμε την αγορά, τις δημοπρασίες του εξωτερικού, αλλά και τις πολύ σημαντικές δημοπρασίες του οίκου Βέργου στην Ελλάδα, όπου προσφέρονται αξιόλογα και σπάνια έργα: κυρίως υδατογραφίες, λάδια, χειρόγραφα που αφορούν την Ελληνική Επανάσταση», απαντάει. Και προσθέτει: «Σκεπτόμαστε να ιδρύσουμε ένα μικρό μουσείο, ίσως στα νότια προάστια ή στην ανατολική Αττική, με εκπαιδευτικό χαρακτήρα ώστε τα νέα παιδιά να μαθαίνουν πώς και από ποιους ξεκίνησε η σύγχρονη Ελλάδα και κυρίως για την αλληλεγγύη που έδειξαν οι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί στη μικρή τότε πατρίδα μας».
Δεν θα μπορούσαμε να αποφύγουμε για το τέλος μια προσωπική ερώτηση: να της ζητήσουμε να επιλέξει ανάμεσα στα 60 έργα που φιλοξενούνται στο Μέγαρο Σπαθάτου εκείνα που ως συλλέκτες με τον σύζυγό της αγαπούν περισσότερο. «Η “Ελληνίδα” του Κορντιέ είναι από τα αγαπημένα μας έργα, ένα αριστούργημα τέχνης που εκπέμπει ομορφιά, δύναμη και υπερηφάνεια», απαντά. «Επίσης το γλυπτό σύμπλεγμα του Κωνσταντίνου Κανάρη και του Ανδρέα Πιπίνου, που το βλέμμα τους σε διαπερνά και δείχνει την προσήλωση στον στόχο και στην αποφασιστικότητα. Ακόμη αγαπάμε ιδιαίτερα τα ακρόπρωρα. Η δόξα της Ελλάδας ήταν και είναι η ναυτιλία. Χωρίς τους στόλους των Ψαρών, Υδρας και Σπετσών θα ήταν δύσκολο να επιτύχει η Ελληνική Επανάσταση».
Χάρη σε ένα ειδικά σχεδιασμένο microsite (1821.cycladic.gr) το κοινό μπορεί να εξερευνήσει την έκθεση με ελεύθερη πρόσβαση.