Σε διάρκεια έξι ετών, από το 2013 έως το 2019, καταγράφηκαν και καταχωρίστηκαν σε βάση δεδομένων 11.220 κτίρια της Αθήνας της περιόδου 1830-1940. Αυτή η φράση θα μπορούσε να συνοψίζει ή να είναι η εισαγωγή στο ευρύ και σημαντικό έργο της Monumenta, της μη κερδοσκοπικής εταιρείας που έχει δημιουργήσει η Ειρήνη Γρατσία μαζί με έναν πυρήνα στενών συνεργατών.
Η Ειρήνη Γρατσία, αρχαιολόγος με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη μελέτη και της νεότερης αρχιτεκτονικής, εργάζεται με την ομάδα της τόσο μεθοδικά και αποτελεσματικά, ώστε ενέπνευσε σεβασμό και αξιοπιστία στην ευρύτερη κοινωνία. Γι’ αυτό και ο στόχος της καταγραφής, της τεκμηρίωσης και της ανάδειξης του κτιριακού αποθέματος της Αθήνας επιτεύχθηκε μέσα από την αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.
Ιδιαίτερα χρήσιμο και πολύτιμο είναι το βιβλίο που μόλις εξέδωσε η Monumenta. Mε τίτλο «Ανχινεύοντας την αρχιτεκτονική της Αθήνας» (Η καταγραφή και η τεκμηρίωση των κτιρίων της περιόδου 1830-1940), περιλαμβάνει όλα τα στάδια αυτής της εις βάθος αυτοψίας στο σώμα της Αθήνας, καθώς η καταγραφή περιλαμβάνει και συνεντεύξεις, αξιοποιεί δηλαδή τη δυνατότητα της προφορικής μαρτυρίας και επεκτείνεται επίσης σε υλικό που προσφέρεται από δεκάδες ιδιωτικά αρχεία. Συγκροτείται, συνεπώς, ένα σώμα έργου, έργο πυκνό και ανοικτό, βάση για περαιτέρω μελέτη και θεσμική δράση.
Το βιβλίο περιλαμβάνει τρεις ενότητες: α) Παρουσίαση των προγραμμάτων καταγραφής και τεκμηρίωσης κτιρίων, τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, τις αξίες της καταγραφής, αλλά και της συμμετοχής σε αυτήν, β) κείμενα για την αρχιτεκτονική της Αθήνας και το αστικό πράσινο, γ) φωτογραφίες 1.620 κτιρίων από τις επτά δημοτικές κοινότητες, που αναδεικνύουν τον πλούτο και την ποικιλία που χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική της Αθήνας. Η επιμέλεια έγινε από τους Ειρήνη Γρατσία, Γεωργία Γκουμοπούλου, Στέλιο Λεκάκη, Φωτεινή Μπέλλιου και Γιώργο Νίνο. Εξοχα συνοψίζει την προσφορά της Monumenta ο ομ. καθηγητής ΕΜΠ Μάνος Μπίρης στο προλογικό σημείωμά του: «Με τη δημιουργική έμπνευση μιας ομάδας αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων, η κοινωφελής οργάνωση Monumenta δούλεψε επί σειρά ετών και με τη συμμετοχή ευρύτατου κύκλου άξιων συνεργατών της για να αποδώσει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα: μια ογκώδη και περιεκτική μελέτη, ένα πλουσιότατο υλικό έρευνας – ήδη αποδελτιωμένο σε ηλεκτρονική μορφή. Ετσι ώστε να αποτελέσει το έναυσμα για την πολιτική βούληση, να το αξιολογήσει και να το αξιοποιήσει. Να το θέσει δηλαδή στην υπηρεσία των θεσμικών –για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς– οργάνων της, δεδομένου μάλιστα ότι το αντικείμενο τεκμηρίωσης περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, και αξιόλογα αρχιτεκτονήματα της περιόδου του Μεσοπολέμου».
Είναι αλήθεια πως η κοινωνική παρουσία της Monumenta όλα αυτά τα χρόνια, και το πολύ σοβαρό στίγμα της, έχει συμβάλει σημαντικά στην καλλιέργεια μιας άλλης εντύπωσης για την αρχιτεκτονική αξία των διασωζόμενων στην Αθήνα κτιρίων. Oπως γράφει ο πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, Ανδρέας Δρακόπουλος, για το έργο αυτό: «Μας συνεπαίρνει η αξία του, που υπερβαίνει τους τοίχους των περισσότερων από 11.000 καταγεγραμμένων κτιρίων της Αθήνας. Δεν είναι άλλωστε ο αριθμός που εντυπωσιάζει, είναι η ουσία, το αποτύπωμά του».
Και αυτό το αποτύπωμα της συστηματικής έρευνας είναι η ανάδειξη μιας πολύσημης Αθήνας, που περιλαμβάνει τον παραχθέντα στην πόλη πολιτισμό, τον λόγιο και τον λαϊκό, τον υλικό πλούτο που γέννησαν η ανάγκη και η επιθυμία, όλα όσα εκβάλλουν σε μιαν άυλη προστιθέμενη αξία.
Το βιβλίο διατίθεται από τη Monumenta (Παλλάδος 21, Ψυρρή, τηλ. 6973-308.857) στην τιμή των 25 ευρώ.