Η σχέση του Φιλίπ Ωγκέν με την Εθνική Λυρική Σκηνή δεν είναι νέα. Προτού αναλάβει να διευθύνει την όπερα του Ουμπέρτο Τζορντάνο «Αντρέα Σενιέ», ο Γάλλος αρχιμουσικός είχε επίσης συμμετάσχει στις παραγωγές «Τανχώυζερ» (2009), «Ναμπούκο» (2018), «Η υπνοβάτις» (2019) και «Ντον Κάρλο» (2020), ενώ για την καλλιτεχνική περίοδο 2019-20 υπήρξε «φιλοξενούμενος καλλιτέχνης».
Ειδικά όμως στην περίσταση του επετειακού προγράμματος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, το οποίο εγκαινιάζεται με τον «Αντρέα Σενιέ», ο Φιλίπ Ωγκέν αισθάνεται άνετα για έναν ακόμη λόγο. Οπως λέει στην «Κ», «κάθε Γάλλος που αγαπά την ιστορία, αγαπά και την ιστορία της Ελλάδας, όχι μόνο της αρχαίας, αλλά και της νεότερης. Οπως την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, που περιλάμβανε και τις σχέσεις με τη Γαλλία. Οταν λοιπόν κλήθηκα από την Εθνική Λυρική Σκηνή, ήταν σαν να έρχομαι σε ένα μέρος όπου δεν ένιωθα σαν ξένος».
Οι συνδέσεις μοιάζουν να πληθαίνουν εάν στραφεί κανείς στο ίδιο το έργο. Η όπερα «Αντρέα Σενιέ», που προβάλλεται από χθες μέχρι τον Ιούλιο μέσω του nationalopera.gr/GNOTV, βασίζεται στη ζωή του ομώνυμου Γάλλου ποιητή, ο οποίος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από Γάλλο πατέρα και Ελληνίδα μητέρα και σκοτώθηκε στη Γαλλική Επανάσταση.
Το λιμπρέτο του Λουίτζι Ιλικα παρακολουθεί τον ποιητή να στηρίζει το επαναστατικό εγχείρημα, αλλά κατόπιν να συλλαμβάνεται ως συνωμότης επειδή άσκησε κριτική στις ακρότητες της Τρομοκρατίας. Ο επαναστάτης Ζεράρ, αλλοτινός φίλος του Σενιέ που έχει γίνει αντίζηλός του εξαιτίας του έρωτά τους για τη Μανταλένα του Κουανύ, συντάσσει την καταδίκη του και, παρόλο που τελικά μετανιώνει, δεν καταφέρνει να γλιτώσει τον ποιητή από την γκιλοτίνα. Στην παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, που σκηνοθετεί ο Νίκος Πετρόπουλος, τον πρωταγωνιστή υποδύεται ο Αργεντίνος τενόρος Μαρσέλο Αλβαρες, ενώ στους άλλους δύο κεντρικούς ρόλους βρίσκουμε τον βαρύτονο Δημήτρη Πλατανιά και την Ιταλίδα υψίφωνο Μαρία Αγκρέστα.
Συμφωνικό ποίημα
Ποιο είναι, αλήθεια, το πιο γοητευτικό στοιχείο του «Αντρέα Σενιέ» για ένα μαέστρο; «Ο Ουμπέρτο Τζορντάνο συνέθεσε το έργο στο πλαίσιο του βερισμού, αλλά με διαφορετικό τρόπο από τους ομοτέχνους του», λέει ο Φιλίπ Ωγκέν. «Οι τρεις πρώτες πράξεις μοιάζουν με συμφωνικό ποίημα, χωρίς διάσημες άριες που να θέλουν να τραβήξουν την προσοχή. Τα πάντα είναι προσανατολισμένα στην ψυχολογία των ηρώων. Ετσι, το ορχηστρικό μέρος είναι πολύ δραματικό, με σκοπό να προοικονομήσει, να υπογραμμίσει και να σχολιάσει τα ανθρώπινα συναισθήματα».
Την ίδια στιγμή, ωστόσο, η μουσική αναδεικνύει και τη σύγκρουση των αντίπαλων κοινωνικών ομάδων της Γαλλικής Επανάστασης. Θα έλεγε κανείς ότι η αποτύπωση κοινωνικών συγκρούσεων ταιριάζει σε τέχνες λιγότερο αφαιρετικές από τη μουσική, όμως ο Φιλίπ Ωγκέν διαφωνεί. «Αυτό που μετράει είναι η ένταση εκείνων που η μουσική μπορεί να επιβεβαιώσει», τονίζει. «Η μουσική δεν είναι κενή, έχει σημαίνοντα και σημαινόμενα, αν και κάθε συνθέτης μπορεί να τα χρησιμοποιεί διαφορετικά. Στον “Αντρέα Σενιέ” υπάρχουν πολλά ιστορικά στοιχεία εσκεμμένα ανακριβή, τα οποία πλαισιώνονται από μιαν ιδεαλιστική άποψη για τη Γαλλική Επανάσταση και για την ιδανική κοινωνία. Ο Τζορντάνο δημιούργησε τον ιδανικό επαναστάτη, που επιθυμεί να κάνει καλύτερο τον κόσμο, και νομίζω ότι στο κέντρο του έργου είναι και ο χαρακτήρας του Ζεράρ, που αλλάζει ώς το τέλος, βλέπει τα λάθη του και ελπίζει ότι και οι άνθρωποι θα γίνουν καλύτεροι».
Εχοντας εξελιχθεί και ο ίδιος στην πορεία του χρόνου, ο Φιλίπ Ωγκέν υπήρξε βοηθός του Χέρμπερτ φον Κάραγιαν και του Γκέοργκ Σόλτι, διηύθυνε σπουδαίες ορχήστρες, ενώ πλέον υπηρετεί ως επίτιμος μουσικός διευθυντής της Εθνικής Οπερας της Ουάσινγκτον. Η εμπειρία του του έχει διδάξει πώς να προσεγγίζει τον πυρήνα ενός έργου. «Οταν μελετάς μια παρτιτούρα, αναζητάς αυτά που διακρίνουν τον συνθέτη από τους υπόλοιπους», καταλήγει ο Φιλίπ Ωγκέν. «Τόσο στη μουσική όσο και στον τρόπο που χρησιμοποιεί τον ρυθμό, ώστε να αλλάξει την προοπτική στα πράγματα. Αναζητάς το ποιητικό του κομμάτι. Πάντοτε όμως θυμάμαι κάτι που έγραφε ο Κλοντ Ντεμπισί σε ένα φίλο του, όταν συνέθετε την όπερα “Πελλέας και Μελισσάνθη”. Του έλεγε πόσο δύσκολο ήταν να αποτυπώσει τα συναισθήματα, την ατμόσφαιρα, ολόκληρο τον κόσμο του έργου. “Το μόνο που έχω είναι Ντο, Ρε, Μι, Φα, Σολ, Λα, Σι” του έγραφε. Και ήταν ο Ντεμπισί!».