Η έκθεση θα γινόταν το 2020. Αυτό ήθελε ο εμπνευστής της, ο Νιγηριανός στην καταγωγή Οκγουι Ενγουέιζερ (Okwui Enwezor), επιμελητής, κριτικός τέχνης, συγγραφέας και ποιητής. Η ιδέα του ήταν να αποτελέσει ένα ορόσημο πριν από τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, τον Νοέμβριο που μας πέρασε. Η ομαδική έκθεση «Grief and Grievance: Art and Mourning in America» (Θλίψη και αδικία: Τέχνη και πένθος στην Αμερική») ήταν η άμεση ανταπόκριση ενός ανθρώπου του πολιτισμού σε όσα συνέβαιναν στις ΗΠΑ την εποχή της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ· μια ευθύβολη καλλιτεχνική αντίδραση μπροστά στην επείγουσα κατάσταση που βίωνε η χώρα.
Σ’ εκείνα τα τέσσερα διχαστικά χρόνια για τις ΗΠΑ ζωντάνεψαν σκληρές μνήμες ενός ρατσιστικού παρελθόντος, και το αίτημα για φυλετική δικαιοσύνη επανήλθε πιεστικά. Οταν λοιπόν, το 2018, το New Museum της Νέας Υόρκης πρότεινε στον Ενγουέιζερ να διοργανώσει την έκθεση στους χώρους του, εκείνος είχε ήδη ολοκληρώσει μια σειρά από διαλέξεις στο Χάρβαρντ με θέμα τη «συνάντηση» του «μαύρου» πένθους με τον «λευκό» εθνικισμό στην αμερικανική ζωή, όπως διατυπώθηκε στο έργο των σύγχρονων Αφροαμερικανών καλλιτεχνών. Αρχισε αμέσως να εργάζεται εντατικά συντάσσοντας λίστες δημιουργών και έργων, επιλέγοντας κομμάτια και συνομιλώντας με πολλούς από τους προσκεκλημένους εικαστικούς.
Τα πράγματα, δυστυχώς, εξελίχθηκαν διαφορετικά. Ο Ενγουέιζερ έφυγε από τη ζωή το 2019, στα 55 του χρόνια, από καρκίνο, και για την απώλειά του πένθησε ο κόσμος της τέχνης διεθνώς. Καθώς η εργασία είχε ήδη προχωρήσει αρκετά, τέσσερις από τους συνεργάτες του –ο Μασιμιλιάνο Τζιόνι, καλλιτεχνικός διευθυντής του New Museum, ο καλλιτέχνης Γκλεν Λίγκον, ο Μαρκ Νας, καθηγητής Ιστορίας Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, και η Ναόμι Μπέκγουιθ, επιμελήτρια στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγου και σύντομα επικεφαλής επιμελήτρια στο Μουσείο Guggenheim– ένωσαν τις δυνάμεις τους για να υλοποιήσουν το έργο, δουλεύοντας κυρίως από τις σημειώσεις και τις συνομιλίες τους μαζί του.
Η έκθεση εντέλει ξεκίνησε το 2021 με τη συμμετοχή περισσότερων των 37 μαύρων καλλιτεχνών, των σημαντικότερων που διαθέτει η χώρα σήμερα. Μολονότι η εποχή Τραμπ αποτελεί παρελθόν, η κληρονομιά της παραμένει ενεργή. Η δίκη του λευκού –τέως πλέον– αστυνομικού Ντέρεκ Σόβιν με την κατηγορία της δολοφονίας του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ στη Μινεάπολη, τον Μάιο του 2020, βρίσκεται σε εξέλιξη καθώς γράφεται αυτό το κείμενο διανύοντας τη δεύτερη εβδομάδα της. Η προβολή του βίντεο που κατέγραψε το περιστατικό –ο αστυνομικός ήταν γονατισμένος επί σχεδόν 9 λεπτά επάνω στον λαιμό του Φλόιντ, με συνέπεια να του προκαλέσει ασφυξία– πυροδότησε πέρυσι κύμα διαδηλώσεων στις ΗΠΑ ενάντια στην αστυνομική βία και στον ρατσισμό. Οπως σχολιάζει ο διεθνής Τύπος που παρακολουθεί το σημαντικό γεγονός, σε αυτή την υπόθεση δικάζεται η Αμερική και η πρακτική της ως προς τη φυλετική ισότητα.
Ο Οκγουι Ενγουέιζερ υπήρξε καλλιεργημένος, οξυδερκής επιμελητής και παράλληλα διανοούμενος. Οπως λένε εκείνοι που γνωρίζουν το έργο του, δεν συμπαθούσε καθόλου τις εύκολες κατηγοριοποιήσεις και τους ορισμούς που διαχωρίζουν την τέχνη σε «μαύρη» και «λευκή», και χαρακτηρίζουν ένα μέρος της καλλιτεχνικής δημιουργίας ως «πολιτική τέχνη» και «τέχνη διαμαρτυρίας». Παρότι κατόρθωσε να συγκεντρώσει στην έκθεση κορυφαίους σύγχρονους εικαστικούς, δεν θέλησε να εντυπωσιάσει με τη βαρύτητα του θέματος, ούτε με το κύρος των ονομάτων τους. Δεν στόχευσε στη μοναδικότητα του υλικού, αλλά στη δημιουργική σύνθεση. Στην αλχημεία, όπως είπαν οι κριτικοί τέχνης που την είδαν, που με τους συνδυασμούς της κάνει τις ιδέες να αναφλέγονται.
Καλλιέργησε τη λεπτότητα στις συσχετίσεις, τον υπαινιγμό, την αμφισημία και έδωσε βάρος στην έμμεση αναφορά των παράλληλων θεμάτων που θίγονται: το πένθος της μαύρης κοινότητας ως απάντηση στις ρατσιστικές επιθέσεις, αλλά και την αντίδραση των λευκών που τροφοδοτείται από τον φόβο της απώλειας ελέγχου. Ηδη, από την πρόσοψη του New Museum μεταφέρεται στον θεατή η αίσθηση του επείγοντος που έχει το θέμα, αλλά και το βάθος των συναισθημάτων που γεννάει: Ενα απόσπασμα κειμένου από το έργο του Γκλεν Λίγκον που αναφέρει, με μεγάλα λευκά γράμματα νέον, τη φράση «blues blood bruise». Οι λέξεις «έρχονται» από μια συνέντευξη που έδωσε ο έφηβος τότε Ντάνιελ Χαμ, ο οποίος το 1964 συνελήφθη και χτυπήθηκε βάναυσα από την αστυνομία.
Διάρκεια έως τις 6/6/21.