ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ
Η ερευνήτρια
εκδ. Πατάκη, 2021, σελ. 269
«Εκεί κατοικεί ο Κάφκα του Κάφκα». Η ερευνήτρια μεθοδικά και με συνέπεια, με αυστηρότητα και συμπόνια, με εμμονική προσήλωση κι ευγνωμοσύνη, στρέφεται στον ερευνώμενο συγγραφέα. Τον Κάφκα. Η αντιφατικότητά του, ένας «καλοντυμένος κορτάκιας» και συνάμα «ένας χειρώνακτας της γραφής», που την υπονομεύει σταθερά, προκαλεί συνεχώς τη δική της γραφή. Μέσα στον δαιδαλώδη κόσμο του Κάφκα, η ερευνήτρια στήνει το δικό της έργο με εξαιρετική θεατρικότητα, σε τρεις πράξεις: η πρώτη είναι η καταγραφή ημερολογίου, η δεύτερη το τεφρό σημειωματάριο, η τρίτη οι επιστολές προς τον κύριο Κ.
Το τεφρό σημειωματάριο, τεφρό συνδεδεμένο με την εξαφάνιση, την απώλεια, τον θάνατο, τη στάχτη που έμελλε να γίνει, μα δεν έγινε το έργο του Κάφκα, περιέχει τη συστηματική οργάνωση της δολοφονίας ενός άντρα. Ετοιμάζεται να γίνει δολοφόνος μια δυσαρεστημένη γυναίκα, όπως ομολογεί η ίδια «από μια δυσαρεστημένη γυναίκα πρέπει να είστε έτοιμος για όλα». Οι επιστολές δίνουν τη δυνατότητα στην ερευνήτρια να απευθυνθεί με τρόπο αόριστο μα άμεσο και προφανή στον κύριο Κ. και να απλώσει μπροστά μας τις μύχιες σκέψεις της. Αν η ερευνήτρια οργανώνει τη δική της παράσταση με τις τρεις εκφράσεις λόγου, ο Φάις οργανώνει τον τρόπο της ανάγνωσης, προτείνοντας την κυκλική μορφή, αφήνοντας συνάμα ελεύθερο τον αναγνώστη να στροβιλιστεί ελεύθερα και άτακτα στα κείμενα κατά βούληση. Και πράγματι είναι συναρπαστικό να διατάξει και να εξερευνήσει κανείς την ανάγνωση και με τους δύο τρόπους. Οπως συναρπαστικό καταλήγει να είναι συγκριτικά το σύμπαν του Κάφκα έτσι όπως το μελέτησε, το βίωσε, το απέδωσε ο Φάις. Το κοινό εβραϊκό βίωμα; Οι συμπαγείς αδιέξοδοι κόσμοι της γραφής; Πάντως ο Φάις κινείται με άνεση και σιγουριά στον κόσμο του Τσεχοεβραίου συγγραφέα και πλάθει τη μυθιστορηματική του πραγματικότητα με ημερολογιακές καταγραφές, αλληλογραφία, σημειώσεις, κατ’ αντιστοιχία.
Η ερευνήτρια σιγά σιγά μέσα από την ένταση της μελέτης της, από την προσήλωση στο πρόσωπο, στον βίο και στο έργο του συγγραφέα, γίνεται μια κουρασμένη μελετήτρια. Το ομολογεί. Την έχει εξουθενώσει όμως περισσότερο, την έχει αφανίσει κυριολεκτικά πλήττοντας το πιο ευαίσθητο σημείο της, τη γυναικεία της υπόσταση, η ταύτισή της με όλες τις γυναίκες της ζωής του Κάφκα. Γίνεται η κάθε ηρωίδα του, μα και η κάθε γυναίκα με την οποία σχετίστηκε, μέχρι να καταλήξει στην ανυπέρβλητη Ντόρα Ντιαμάντ, την ύστατη σύντροφο, την ανυποχώρητη θεματοφύλακα της προσωπικής τους ζωής. Με σύμμαχο το γυναικείο της ένστικτο και την ευαισθητοποιημένη της κεραία, η ερευνήτρια συλλαμβάνει συνεχώς τα μηνύματα της αέναης πάλης του Κάφκα με το σώμα του, την πολύπλοκη σεξουαλικότητά του, τη σχέση του με τη γυναίκα, όποιο πρόσωπο και αν αυτή είχε, αλλά και την απώλεια της επιθυμίας για ουσιώδη σχέση, εγγύτητα, ζωή, υπό τη σκιά της φυματίωσης, του επερχόμενου θανάτου.
Ο Φάις ωστόσο επιλέγει την εγγύτητα, την εκφράζει και χάρη σ’ αυτήν αποκαλύπτεται ο ίδιος, στην τελευταία επιστολή. Αν από τα δώδεκά του παλεύει με το έργο του Κάφκα, με αυτό το μυθιστόρημα άραγε, κλείνει τον κύκλο της πάλης; Γαληνεύει; Κάνει ανακωχή; Θαρρώ πως ο συγγραφέας εφαρμόζει την ακατανόητη για τα ανθρώπινα μέτρα «Τζιμτζούμ» της Καμπάλα. Αυτή την αστεία λέξη όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος, με το καίριο νόημα. Τη συστολή. Εκείνος αποσύρεται, περιστέλλεται, αυτοπεριορίζεται ως δημιουργός, περνάει στα παρασκήνια της θεατρικότητας της γραφής του για να υπάρξει το δημιούργημά του.
Ασφαλώς η κοινή εβραϊκή γενιά αποτελεί σημείο κομβικής σημασίας για τον Φάις σε συνάρτηση με τον Κάφκα. Τα δεινά που υπέστη ο εβραϊσμός από τις θηριωδίες της εξόντωσης, της προσπάθειας αφανισμού του από προσώπου γης, είναι παρόντα, ψηλαφούνται, σαν και ο Κάφκα μέσα από την απώλεια των αδελφών του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης να μετέχει του πένθους που βαραίνει και τον Φάις, για όσα γνωρίζει, για όσους έχασε. Οπως σημείο αναφοράς αποτελεί και η πατρική φιγούρα.
Μ’ ένα εντυπωσιακό άλμα στη σύγχρονη ζωή η ερευνήτρια κλείνοντας την έρευνά της αφήνει ένα κτέρισμα, ακουμπά σαν άλλη Ντόρα όχι ένα ματσάκι λουλούδια στο στήθος του Κάφκα, μα ένα τραγούδι, η αντιφατική Εβραιοπούλα του βόρειου Λονδίνου Εϊμι Γουάινχαουζ από όπου κι αν είναι επιμένει «Βack to black» ή με άλλα λόγια, όπως ορίζει το Ταλμούδ, «ό,τι είναι να καεί είναι σαν να έχει ήδη καεί».
Οσοι υπήρξαν ή είναι συνεπείς αναγνώστες του Κάφκα, θα συναντήσουν ακριβώς το ρεύμα του μοντερνισμού σ’ αυτό το βιβλίο και όσοι τον αγνοούν θα αποκτήσουν ένα κίνητρο προσέγγισης, όμως για όλους θα μείνει η αρπαγή της γραφής του Φάις ως απελευθέρωση, ακόμη κι όταν ο ίδιος επιλέγει «(Θα το διαγράψω δεν ».