«Ηταν ενθουσιασμένη. Σαν μεθυσμένη έκανε όταν τελείωσε ο “Περίπατος”. Αλλωστε ποιος καλλιτέχνης δεν θα ήταν χαρούμενος με μια παρουσίαση των έργων του σε τέτοιο υπαίθριο χώρο; Ακόμη περισσότερο εκείνη, που αγαπούσε τόσο τις Σπέτσες και τη θάλασσα. Αυτά τα γλυπτά είναι σαν ρίζες της· θα βρίσκονται πάντοτε εδώ».
Μιλάμε με την Αλεξάνδρα Τσουκαλά, κόρη της γλύπτριας Ναταλίας Μελά, και μερικές στιγμές η σύνδεση διακόπτεται από τον άνεμο που φυσά στο νησί. Τις τελευταίες περίπου 15 ημέρες η κ. Τσουκαλά βρίσκεται καθημερινά στον «Περίπατο», όπου γίνονται οι εργασίες για τη συντήρηση των 11 έργων που σηματοδοτούν αυτή τη βόλτα. Στο Παλαιό Λιμάνι, κοντά στην περιοχή του Φάρου, ταύροι, κατσίκια, τράγοι και μια γοργόνα κουβεντιάζουν με τη γη, τη θάλασσα και τους διαβάτες. Τα μεγάλα κουδούνια τους ξεσηκώνουν τα παιδιά, που μερικές φορές σκαρφαλώνουν πάνω στα μεταλλικά ζώα και το γλεντούν.
Ο Αγγελος Δεληβορριάς, σχολιάζοντας τη σπουδαία γλυπτική της Μελά, είχε μιλήσει για την ποιητική έκφραση της ύλης, για την πνοή που έδινε στα υλικά: «Σαν μια ψυχική ανάσα που ενυπάρχει δυνάμει στο χώμα και στον γύψο, στα πετρώματα και στα μέταλλα», είχε πει για το έργο της.
Σήμερα συμπληρώνονται ακριβώς δύο χρόνια από τον θάνατό της: «Εφυγε» αγαπημένη από τους δικούς της ανθρώπους και από τη ζωή σε ηλικία 96 ετών, μέχρι το τέλος θαλερή. «Τον έζησε τον “Περίπατο” με την ψυχή της», λέει η κ. Τσουκαλά. «Αλλά μακάρι να μπορούσε να τον δει τώρα!» Γιατί επίσης σήμερα –τι εξαιρετική σύμπτωση– ολοκληρώνονται οι εργασίες συντήρησης των έργων. Πλέον τα αποκατεστημένα γλυπτά θα βρίσκονται τοποθετημένα πάνω σε τσιμεντένιες βάσεις για να προστατεύονται από τη βροχή και τις λάσπες, ενώ ενσωματώθηκε μια γκρίζα μαρμάρινη πινακίδα που αναφέρει τη δημιουργό και την ονομασία του έργου. «Το ήθελε τόσο!» θυμάται η κόρη της.
Ο «Περίπατος των Σπετσών» έχει ηλικία 28 ετών. Χρηματοδοτήθηκε από τη Γαλλίδα Ανέτ Σλουμπερζέ το 1993, ώστε να τοποθετηθούν εκεί τα έργα της Ναταλίας Μελά. «Στην έκθεσή μου στην γκαλερί “Ωρα” είχα την τύχη να γνωρίσω την Ανέτ Σλουμπερζέ», έλεγε η ίδια η Ναταλία Μελά περιγράφοντας αυτή τη συνάντηση. «Ηταν μια καταπληκτική γριούλα μ’ ένα μπαστουνάκι και γύριζε γύρω γύρω και κοίταζε τα έργα μου. Αρκετή ώρα. Και με πλησίασε και είπε: “Θα μπορούσα να δω τον υπεύθυνο της γκαλερί; Θα ήθελα ν’ αγοράσω αυτό, αυτό, αυτό κι αυτό”. Πέντε κομμάτια διάλεξε την πρώτη στιγμή, τα μεγαλύτερα και τα πιο ακριβά. Μετά κατάλαβα ότι ήταν μεγάλη συλλέκτρια. Είχε μια από τις πιο μεγάλες βιβλιοθήκες στη Φοντασιόν ντε Τρέιγ κι ένα μέγαρο μουσικής στην Τουρ Τουρ, όπου και στήθηκαν αυτά τα γλυπτά. Αργότερα αγόρασε κι άλλα γλυπτά μου κι έκανε μια μεγάλη δωρεά στον Δήμο Σπετσών».
Στο νησί
Στην πορεία του χρόνου, οι δύο γυναίκες έγιναν φίλες και συναντιόνταν, εκτός των άλλων, στα σπίτια τους στο νησί. «Ολες οι στιγμές της ζωής μου ήταν ενδιαφέρουσες και ωραίες, αλλά στις Σπέτσες αισθανόμουν πλήρης. Ηταν η θάλασσα, οι αχινοί, το ψάρεμα κι αυτή η διάφανη θάλασσα, κι αυτή η λιτότις που υπάρχει στις Σπέτσες», έλεγε η Μελά. Ωστόσο, με εξαίρεση μια μικρή συντήρηση που έγινε στα έργα όταν παραχωρήθηκαν ως δάνειο στο Μουσείο Μπενάκη για την έκθεση του 2008, όλα αυτά τα χρόνια αφέθηκαν στη φθορά του καιρού. Η θάλασσα και η υγρασία προκάλεσαν σκουριές στον χάλυβα από τον οποίο είναι κατασκευασμένα – μόνον η «Γοργόνα» είναι φτιαγμένη από ανοξείδωτο μέταλλο. Ορισμένα μέρη έπρεπε να αντικατασταθούν, κυρίως εκείνα που βρίσκονταν σε επαφή με το έδαφος. Η συντήρηση και οι επισκευές έγιναν με γνώμονα να διατηρηθούν τα έργα στην αρχική τους μορφή, χωρίς καμία απολύτως αλλοίωση. Οι εργασίες συντήρησης και επισκευής των γλυπτών που εκτίθενται στην περιοχή του Πολεμικού Ναυτικού γίνονται υπό την αιγίδα του Δήμου Σπετσών, και πραγματοποιούνται με την υποστήριξη της Αλεξάνδρας Τσουκαλά.