Διακόσια χρόνια από την Επανάσταση του 1821 και δεν είναι λίγες οι εκδόσεις που στοχεύουν στο να μας φέρουν σε συνομιλία με το παρελθόν, αναδεικνύοντας αθέατες και πιο ιδιαίτερες πλευρές της Ιστορίας ή απλώς υπενθυμίζοντας στους νεότερους, και γηραιότερους, όσα θα έπρεπε να γνωρίζουμε για την ελληνική ιστορία. Ο Κώστας Ακρίβος, παρότι δάσκαλος, δεν είναι ιστορικός. Τον έχει κερδίσει πολλά χρόνια η λογοτεχνία και μέσα από τα εργαλεία της μυθοπλασίας μάς παραδίδει ένα ιστορικό βιβλίο προσωπικού, αυτοβιογραφικού ενδιαφέροντος. Το βιβλίο του με τίτλο «Πότε διάβολος, πότε άγγελος» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και προσεγγίζει σε βάθος την πλούσια και αντιφατική ζωή του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Δεν είναι τόσο η επέτειος που τον οδήγησε στην αναζήτηση των ιχνών του σημαντικού ήρωα της Επανάστασης, όσο μια προσωπική, οικογενειακή συγγένεια με το στενό περιβάλλον του.
– Η αιτία της συγγραφής αυτού του βιβλίου αφορά την ανακάλυψη μιας μητρικής ρίζας που σας φέρνει κοντά με τον Μήτρο Αγραφιώτη και ενδεχομένως με τον ίδιο τον Καραϊσκάκη. Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτή την τυχαία αλλά μοιραία συνάντηση.
– Ηταν μεγάλη γενεαλογική έκπληξη για μένα να ανακαλύψω μέσα από ιστορικές πηγές ότι ένας μακρινός πρόγονος υπήρξε ο ταμίας του Καραϊσκάκη. Η μητέρα μου Αιμιλία Αγραφιώτη δεν γνώριζε την ύπαρξη αυτού του προπάππου. Το μόνο που μας διηγιόταν σαν παραμύθι είναι πως τη γιαγιά της την είχαν βασανίσει μέχρι θανάτου ληστές που κατέβηκαν από τα βουνά, για να τους μαρτυρήσει πού βρίσκονταν κρυμμένες οι λίρες «απ’ τον παλιό πολεμιστή». Αυτή ήταν και η σπίθα που άναψε την περιέργεια, ώστε να ασχοληθώ συγγραφικά με το χρονικό της οικογένειας Αγραφιώτη, που αναπόφευκτα με οδήγησε στα χνάρια του Καραϊσκάκη.
– Σας ασκούσε ανέκαθεν γοητεία η προσωπικότητα του Καραϊσκάκη;
– Ως παιδί, ίσως λίγο περισσότερο από τους υπόλοιπους αγωνιστές του 1821, γιατί το γήπεδο της αγαπημένης μου ομάδας έφερε το όνομά του.
– Ο τίτλος σας προτάσσει τον διαβολικό του χαρακτήρα έναντι του αγγελικού. Θεωρείτε ότι αντικατοπτρίζει το σύνολο και των υπολοίπων που έγιναν ήρωες, τελικά, της Επανάστασης;
– «Απαταιών και εξωλέστατος» ο Παπαφλέσσας, ο Κολοκοτρώνης «λαφύρας», ο Μακρυγιάννης «τοκογλύφος», «πουλημένος» ο Ανδρούτσος, ο Γκούρας «μοβόρος»… Μυθεύματα, συκοφαντίες και διογκωμένα τα περισσότερα. Ωστόσο, όσο ηρωικό και αν είναι το ανάστημα των αγωνιστών του ’21, στιγμή δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ήταν άνθρωποι. Και άνθρωπος, ακόμη και στη μεγαλοσύνη του, σημαίνει πάθη και αδυναμίες, εμμονές, ταλαντεύσεις και λιποψυχίες. Μας το δίδαξε άλλωστε ο Κήπος της Γεθσημανής.
– Γιατί ήταν τόσο δύσκολο για εκείνον να μείνει πιστός σε μια γραμμή; Τι κάνει κάποιον προδοτική φυσιογνωμία;
– Προδότης είσαι όταν εξαργυρώνεις τα ιδανικά σου για κάποιο ιδιοτελές αντίτιμο. Αλλά προδότης ο Καραϊσκάκης, για τον οποίο ο Κασομούλης έγραψε «…από το μηδέν, χωρίς πολιτικόν κόμμα, χωρίς τίποτες, αλλά μόνον με την παληκαργιάν του και ειλικρινήν αφοσίωσιν εις το Εθνος έφθασεν έως αυτού, οπού ούτε έφθασεν άλλος, ούτε θα φθάση»;
Ο Τσε, ο Μπολιβάρ, ο νοσηλευτής…
– Ο χαρακτήρας του Καραϊσκάκη οφείλει πολλά στον τρόπο που μεγάλωσε; Θα μπορούσατε να κάνετε ένα ψυχογράφημα;
– Είναι αγνώστου πατρός, μούλος, η μητέρα του ζητιάνα, σπίτι και χωριό δικά του δεν έχει, οκτώ χρόνων μένει ορφανός, ζει σε μια σπηλιά, κλέβει τους χωρικούς, γίνεται βρισιά στο στόμα των γυναικών προς τα παιδιά τους: «Σαν τον Καραΐσκο θα καταντήσετε, μπρε!». Παρ’ όλα αυτά, θέλει να κάνει δικό του το αρματολίκι των Αγράφων, ενώ ξέρει ότι αυτό μεταβιβάζεται με άγραφο δίκαιο από πατέρα σε γιο. Το οικογενειακό έλλειμμα λοιπόν και η κοινωνική στέρηση είναι εκείνα που τον οδηγούν να επιζητεί λυσσωδώς την αναγνώριση μέσω της τοπικής εξουσίας. Με λίγα λόγια, πρόκειται για ένα πρόσωπο φτιαγμένο με υλικά της αρχαίας τραγωδίας.
– Τι χρειάζεται, τελικά, για να γίνει κάποιος ήρωας; Σήμερα βλέπετε τέτοιες προσωπικότητες που σε δύσκολους καιρούς θα γίνονταν ήρωες;
– Το ιδεώδες για μια κοινωνία θα ήταν να μην έχει ανάγκη από ήρωες. Δυστυχώς, οι ιστορικές συνθήκες και οι κοινωνικές ανισότητες απαιτούν σε κάθε εποχή τη δράση κάποιων, που οι ικανότητές τους υπερβαίνουν εκείνες του συνηθισμένου ανθρώπου. Ηρωες ο Τσε, ο Μπολιβάρ, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο Κανάρης. Αλλά ήρωας και αυτός που παλεύει με τα κύματα της Μεσογείου για να σώσει τα παιδιά του, αναζητώντας μια νέα στέγη στη φιλία άλλων εθνών, ή ο νοσηλευτής που ξενυχτάει στο προσκέφαλο του ασθενούς της πανδημίας.
– Γιατί άλλο ένα ιστορικό μυθιστόρημα; Είμαστε μια χώρα που μηρυκάζει συνέχεια Ιστορία, αλλά τελικά γνωρίζουμε την ιστορία μας; Υπάρχει λόγος ύπαρξης ενός ακόμη τέτοιου μυθιστορήματος ή κομίζει κάτι νέο με τον τρόπο που το συνθέτετε;
– Παραφράζω τον Τσώρτσιλ: παράγουμε περισσότερη Ιστορία απ’ αυτή που μπορούμε να καταναλώσουμε. Η λογοτεχνία έχει το μερίδιό της με το ιστορικό μυθιστόρημα στην ανάπλαση και αναδίφηση του παρελθόντος. Το «Πότε διάβολος, πότε άγγελος» απέχει από μια τέτοια ειδολογική καταχώριση. Πιο πολύ θα έλεγα ότι είναι μια προσπάθεια προσδιορισμού του «εγώ» μέσα από την εξιχνίαση του «εμείς» με φόντο την Ιστορία.
– Κλείνετε το μυθιστόρημά σας με μια συγκινητική ανάμνηση του παιδιού που υπήρξατε. Τι σημαίνει για εσάς ο κύκλος που κλείνει με έναν τέτοιο τρόπο;
– Θα απαντήσω με τη συνδρομή του παππού μας του Ηράκλειτου: «Αιών παις εστί παίζων πεσσεύων· παιδός η βασιλείη» – η διάρκεια της ανθρώπινης ζωής είναι παιδί που παίζει μια παρτίδα με πεσσούς (πούλια)· του παιδιού είναι η νίκη.
– Υπάρχει κάποια δυσκολία για εσάς σήμερα ως συγγραφέα; Υπήρχε κάτι που σας δυσκόλευε ως δάσκαλο;
– Η μεγάλη δυσκολία και πρόκληση ταυτόχρονα στο σημερινό σχολείο είναι πώς να ξεκολλήσεις τους εφήβους από την ειδωλολατρία της εικόνας και να διοχετεύσεις τον ενθουσιασμό και το ευρηματικό πνεύμα τους σε πιο δημιουργικές εκφράσεις. Για τον συγγραφέα εαυτό μου, στην παρούσα φάση, να διαφυλάξω τη μοναχικότητα από τους πειρασμούς της δημοσιότητας.
– Στη γραφή και στη ζωή, οι άγγελοι ή οι διάβολοι σας διεγείρουν περισσότερο;
– Η Ιστορία είναι αυτή που είναι. Ομως ο λογοτέχνης ερωτοτροπεί με τα «κακώς κείμενα» της Ιστορίας: τον αποσυνάγωγο, τον ηττημένο, τον αποσιωπημένο, τον ανώνυμο, τους ανθρώπους που είναι φτιαγμένοι από λάσπη και χρυσόσκονη. Αυτοί είναι που γραπώνουν το συγγραφικό και, πολλές φορές, το φιλικό μου ενδιαφέρον.
Αρωμα Μαγνησίας
Γεννημένος το 1958 στις Γλαφυρές Μαγνησίας, ο Κώστας Ακρίβος δίδαξε για δεκαετίες στη μέση εκπαίδευση ως φιλόλογος. Εχει εκδώσει δεκατρία αφηγηματικά βιβλία, ετοίμασε τρεις ανθολογίες, συμμετείχε σε διάφορα συλλογικά έργα και πήρε μέρος στη συγγραφή δύο σχολικών εγχειριδίων. Το 2020 κυκλοφόρησε το βιογραφικό αφήγημα «Ιστορία ενός οδοιπόρου: Στρατής Δούκας», ενώ το 2018 το μυθιστόρημά του «Γάλα Μαγνησίας» (και τα δύο από τις εκδόσεις Μεταίχμιο). Αλλα μυθιστορήματά του: «Τελευταία νέα από την Ιθάκη» (Μεταίχμιο, 2016) κ.ά.