SUE PRIDEAUX
Φρίντριχ Νίτσε. «Δεν είμαι άνθρωπος, είμαι δυναμίτης». Η βιογραφία
μτφρ.: Νίνα Μπούρη
εκδ. Πατάκη, σελ. 447
Ηταν 13 Μαΐου 1882 όταν ο Φρίντριχ Νίτσε, ο φίλος του Πάουλ Ρέε και η εικοσάχρονη τότε Λου Σαλομέ επισκέφθηκαν το ατελιέ ενός φωτογράφου στην Ελβετία και πόζαραν για τη διάσημη φωτογραφία: Οι δύο άνδρες παριστάνουν τα υποζύγια δεξιά και αριστερά από τον άξονα ενός ξύλινου κάρου, ενώ η Λου κάθεται χαριτωμένα στην καρότσα και χαμογελά παιχνιδιάρικα κραδαίνοντας ένα καμουτσίκι. Από τους δύο άνδρες, ο συνήθως προσεκτικός και στοχαστικός Νίτσε μοιάζει να το ευχαριστιέται περισσότερο, σαν να κάνει μια πρωτόγνωρη σκανταλιά.
Πιθανώς να ήταν ο ενθουσιασμός του για τη Σαλομέ αυτό που πυροδότησε την πρόκληση, η γοητεία που εξελίχθηκε σε σφοδρό έρωτα. Πάντως, η εικόνα συνδέθηκε για πάντα με τη φράση που ο φιλόσοφος έβαλε αργότερα στο στόμα μιας ηλικιωμένης γυναίκας στο βιβλίο του «Ετσι μίλησε ο Ζαρατούστρα»: «Πηγαίνεις σε γυναίκες; Μην ξεχνάς το καμουτσίκι».
Δεν αδικεί διόλου το βιβλίο, αυτή την υποδειγματική βιογραφία του Φρίντριχ Νίτσε, το γεγονός ότι ξεκινάμε την παρουσίαση από ένα τέτοιο ανεκδοτολογικό περιστατικό. Αλλωστε ο μισογυνισμός δεν ήταν η μόνη από τις κατηγορίες που εισέπραξε ο Νίτσε και αμαύρωσαν τη φήμη του. Ομως η Αγγλονορβηγή συγγραφέας Σου Πριντό, έμπειρη βιογράφος και βραβευμένη για τις προσωπογραφίες του Εντβαρντ Μουνκ και του Αυγούστου Στρίντμπεργκ, δεν γράφει ένα σοβαροφανές βιβλίο. Το βάθος και η έκταση της τετράχρονης έρευνας που προηγήθηκε είναι εμφανής, όπως και ο σεβασμός της για την προσωπικότητα και τη σκέψη του σπουδαίου φιλοσόφου. Ωστόσο, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα, η ζωή των ανθρώπων είναι πολύπλοκη και αντιφατική, ταυτοχρόνως σπουδαία, δύσκολη, συγκινητική και αστεία. Ακόμη και όταν πρόκειται για την ιστορία ενός στοχαστή που έβαλε δυναμίτη στα θεμέλια της δυτικής σκέψης, ο βίος καθορίζεται εξίσου από τις πιο υψηλές ιδέες και τις πιο πεζές σκέψεις.
Η αγωνία της ασθένειας
Ο Νίτσε θεωρούσε πως η φιλοσοφία είναι αυτοβιογραφική. Η Πριντό μάς οδηγεί στον κόσμο αυτού του μεγαλοφυούς, εκκεντρικού και πολύ βασανισμένου ανθρώπου, φωτίζοντας τα γεγονότα και τους ανθρώπους που τον διαμόρφωσαν. Από την ήρεμη, ευλαβή ανατροφή του, η οποία σκιάστηκε από τον μυστηριώδη θάνατο του πατέρα του και την αυστηρότητα της λουθηρανικής αγωγής μέχρι τους μοναχικούς, στοχαστικούς περιπάτους στη φύση και την αγωνία της ασθένειας –σωματικής και ψυχικής–, η συγγραφέας διερευνά με οξυδέρκεια και λεπτότητα τη διανοητική, συναισθηματική και πνευματική ζωή του. Επιπλέον, μας δίνει ολοκληρωμένες τις προσωπογραφίες των ανθρώπων που τον σημάδεψαν: του Ρίχαρντ και της Κόζιμα Βάγκνερ, της Λου Σαλομέ που του ράγισε την καρδιά και της φανατικά εθνικίστριας και αντισημίτριας αδελφής του, της Ελίζαμπετ, που τον πρόδωσε αλλοιώνοντας τα κείμενά του και επιτρέποντας στους ναζί να καταχραστούν τη σκέψη του.
Ακολουθώντας τα 22 κεφάλαια του βιβλίου, ξεκινάμε από τα μέσα του 19ου αιώνα –ο Νίτσε γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 1844– για να καταλήξουμε στην αυγή του 20ού – πέθανε τον Αύγουστο του 1900. Εζησε μια σύντομη ζωή, την οποία σφράγισε η εναγώνια προσπάθεια να ακολουθήσει τη δική του προτροπή: «Γίνε αυτό που είσαι». Το βιβλίο θα ευχαριστήσει ιδιαιτέρως όχι μόνον τους λάτρεις της φιλοσοφίας αλλά και της μουσικής, ειδικά του Βάγκνερ, ο οποίος σκιαγραφείται μοναδικά. Το τελευταίο κεφάλαιο «Ο άδειος ένοικος επιπλωμένων δωματίων», που αναφέρεται στην εποχή της παραφροσύνης, αποτελεί έναν σπαρακτικό επίλογο σε αυτή την καθηλωτική αφήγηση.