Συνήθως όταν μιλάμε για κινηματογράφο και Επανάσταση του 1821 μάς έρχονται στον νου φουστανέλες, γραφικές ατάκες και ψεύτικοι ήχοι σπαθιών στον αέρα. Ολες αυτές τις ταινίες, μαζί και με άλλες πιο ποιοτικές, αλλά και τα ντοκιμαντέρ, τις μνημονεύει το 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (24/6-4/7) στον φετινό του δίγλωσσο «Α-Κατάλογο», ο οποίος έχει προφανώς επετειακό χαρακτήρα. Δεν μένει ωστόσο εκεί. Αντιθέτως, εμπλουτίζει την έκδοση με τους πίνακες του Παναγιώτη ή Δημήτρη Ζωγράφου, του λαϊκού καλλιτέχνη, ο οποίος απαθανάτισε σημαντικές στιγμές του Αγώνα, κατά παραγγελία του στρατηγού Μακρυγιάννη.
Ο καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος γράφει στον κατάλογο σχετικά με τον τελευταίο: «Ο Μακρυγιάννης δεν είναι τυπικό δείγμα κάποιου υποτιθέμενου διαχρονικού νεοελληνικού ψυχισμού, διότι απλούστατα δεν υπάρχει τέτοιος. Αυτό είναι μια λαϊκιστική φαντασίωση που υπήρξε δημιούργημα μιας νέας αστικής ελίτ, η οποία είχε ανάγκη να καταφύγει στην παράδοση για να εδραιώσει την ηγεμονική της θέση έναντι των παλαιών ελίτ του 19ου αιώνα και της ξεπερασμένης λογιοσύνης τους. Αλλο ήταν το ενδιαφέρον στοιχείο του. Το εντυπωσιακό με τον ίδιο είναι εντέλει ο τρόπος που μεταμορφώνεται από την Ιστορία και τις μεγάλες ανατροπές της. Με άλλα λόγια, είναι από εκείνους που η Ιστορία θα “γράψει” πάνω τους και θα τους αλλάξει με καταλυτικό τρόπο, μάλλον προς το καλύτερο, δηλαδή σε μια πιο σύνθετη και πολύπτυχη προσωπικότητα».
Αυτοί οι πίνακες του Ζωγράφου αποτελούν πηγή έμπνευσης της καινούργιας ψηφιακής εφαρμογής για κινητά και τάμπλετ, της e21, η οποία τους χρησιμοποιεί προκειμένου να ζωντανέψει τις μάχες του 1821. Αντλώντας εικονογραφία από τους πίνακες και αφήγηση από τα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη, η διαθέσιμη δωρεάν εφαρμογή, που συνδυάζεται με τον κατάλογο του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, δίνει τρισδιάστατη δυναμική στην Ιστορία και συναρπαστικές δυνατότητες επαυξημένης πραγματικότητας στον χρήστη.
Ο καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ Μπάμπης Βενετόπουλος, ο οποίος μαζί με την ομάδα του ανέπτυξαν την e21, σημειώνει στον κατάλογο: «Τα ψηφιακά μέσα αλλάζουν τις δομές αφήγησης και τη σχέση μας με την εικόνα, η οποία παύει να είναι απλώς μια επιφάνεια απέναντί μας και μετατρέπεται σε έναν εικονικό χώρο, μέσα στον οποίο μπορούμε να βρεθούμε και να ενεργήσουμε. Η επαυξημένη πραγματικότητα είναι μια πειραματική τεχνολογία αιχμής, η οποία αναδιαμορφώνει την πραγματικότητα και προσφέρει τη δυνατότητα στον θεατή να βλέπει ζωντανά, σε πραγματικό χρόνο, ψηφιακά εικονικά αντικείμενα και πληροφορίες να υπερτίθενται στον φυσικό κόσμο και να συντίθενται με αυτόν. Αυτή η αλληλεπιδραστική εμπειρία του χρήστη με τα ψηφιακά στοιχεία που εισάγονται και προβάλλονται μέσα στο φυσικό περιβάλλον μπορεί να γίνει αντιληπτή μόνο μέσω έξυπνων φορητών συσκευών. Η επαυξημένη πραγματικότητα έχει τη δυνατότητα να καταργήσει τα χωρικά και χρονικά όρια και να βιωθεί δυναμικά με έναν τρόπο προσωπικό και ευέλικτο, θέτοντας τον χρήστη στο κέντρο της εμπειρίας. Ο θεατής βιώνει την επαύξηση και σωματικά, αφού μπορεί να κοιτάξει το έργο από διαφορετικές πλευρές και να περπατήσει γύρω ή και μέσα σε αυτό. Από παθητικός παρατηρητής μετατρέπεται σε ενεργός συμμετέχων, ο οποίος καλείται να ανασυνθέσει τον κόσμο μέσα στον εγκέφαλό του. Η επαυξημένη πραγματικότητα δίνει τη δυνατότητα όχι απλώς να αναπαραστήσουμε, αλλά να δομήσουμε εναλλακτικούς κόσμους (…).
»Η κατασκευή των τρισδιάστατων εικονικών αντικειμένων ακολούθησε τη λογική σχεδιασμού των αρχικών μορφών των εικόνων του Ζωγράφου. Επιλέχθηκε μια μετωπική τρισδιάστατη ψηφιακή απόδοση των χιλιάδων στοιχείων των εικόνων. Αντίστοιχα και ο χρωματισμός τους ακολούθησε την παραπάνω απλή μετωπική λογική. Τα αντικείμενα ντύθηκαν χρωματικά από τις πρωτότυπες εικόνες και δεν φωτίστηκαν “φωτορεαλιστικά”. Στόχος ήταν να αποφευχθούν αληθοφανείς ψηφιακοί εντυπωσιασμοί, καθώς και ωραιοποιήσεις και “βελτιώσεις” των αρχικών μορφών των έργων, κατά τη διαδικασία δημιουργίας και ψηφιακής επεξεργασίας των εικονικών αντικειμένων. Η εμπειρία της επαυξημένης πραγματικότητας συνοδεύθηκε από ελάχιστα στοιχεία ήχου –όπως σύντομες αφηγήσεις αποσπασμάτων των “Απομνημονευμάτων” του Μακρυγιάννη– και κίνησης, ώστε να διατηρηθεί καθαρότερη η εμπειρία της επαύξησης και η αλληλεπίδραση του θεατή με την εικόνα».
«Η αλήθεια»
Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης, περιγράφει ως εξής τα έργα του Ζωγράφου: «Δεν μοιάζουν με κανένα άλλο ζωγραφικό έργο που έχει ως θέμα την Ελληνική Επανάσταση – και, για να είμαστε ακριβείς, με κανένα άλλο ζωγραφικό έργο της εποχής. Κατοικούν στη μοναξιά των αντι-τεχνοτροπιών και των αντι-κανόνων.
Κρύβονται στα μετόπισθεν μιας εποχής που δεν είχε ακόμη ανατείλει. Χλευάζουν όσους ιστορικούς τέχνης προσπάθησαν να τα δικαιολογήσουν. Και οικειοποιούνται μια, εκτός πλαισίου, ιδιωτική αίρεση. Αλλά, στο κάτω κάτω της γραφής, δεν είναι καν ζωγραφικά έργα.
Είναι πρώιμα graphic novel ή ντοκιμαντέρ φτιαγμένα στον καμβά, 59 χρόνια πριν από την εφεύρεση του κινηματογράφου. (…) Βρισκόμαστε στο 1836, περίπου 125 χρόνια πριν ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ σκεφτεί ότι “η φωτογραφία είναι η αλήθεια και το σινεμά η αλήθεια είκοσι τέσσερις φορές το δευτερόλεπτο”, και ο Μακρυγιάννης αποφασίζει να υπερασπιστεί την αλήθεια με μια σειρά από εικόνες, τις οποίες οραματίζεται ως φωτογραφικές αναπαραστάσεις και μάλιστα με κίνηση – κι ίσως μεγαλύτερη από τις είκοσι τέσσερις φορές το δευτερόλεπτο.
Θα συνοδεύουν και θα επεξηγούν τα λόγια του, την ώρα που τα λόγια θα αναδεικνύονται ως αναπόσπαστο στοιχείο των εικόνων». Σημειώνεται πως τα ζωγραφικά έργα για τις ανάγκες της εφαρμογής παραχώρησε στο Φεστιβάλ η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη.