Υστερα από 64 χρόνια ασταμάτητης παρουσίας στις οθόνες των Ευρωπαίων και μετά την πρώτη αναπάντεχη παύση του διαγωνισμού λόγω της πανδημίας, η χαριτωμένη Eurovision επιστρέφει αυτή την εβδομάδα, διανύοντας το κατώφλι της τρίτης δεκαετίας της στον 21ο αιώνα. Τα 64 αυτά χρόνια η γοητεία του διαγωνισμού παραμένει διαχρονική: ένα αλλόκοτο πάντρεμα εύπεπτης μουσικής, χιούμορ και γεωπολιτικού δράματος που συγκινεί τόσο τους λάτρεις της ποπ όσο και τους εθισμένους στην πολιτική διπλωματία.
Παράλληλα, ωστόσο, η Eurovision εξελίσσεται διαρκώς, αντανακλώντας το zeitgeist του γεωγραφικού παζλ που την απαρτίζει. Εάν τα 2000s έφεραν μαζί τους την άνθηση του εμπορευματοποιημένου ευρωπαϊκού φολκλόρ –όπως όριζε η τάση της αμερικανικής μουσικής βιομηχανίας και τήρησε πιστά το τρίπτυχο έθνικ-ποπ νικητών της Σερτάμπ Ερενέρ, της Ρουσλάνα και της Ελενας Παπαρίζου–, η περασμένη δεκαετία άνοιξε μια νέα σελίδα στην ιστορία του διαγωνισμού: την οριοθέτηση της πολιτικοκοινωνικής του ταυτότητας.
Την αρχή της στροφής έκανε το 2012 η τραγουδίστρια μαροκινής καταγωγής Λορίν, η οποία κέρδισε την πολυπόθητη πρωτιά εκπροσωπώντας τη Σουηδία με το αφοπλιστικό «Euphoria». Η επιτυχία του τραγουδιού είναι αδιαμφισβήτητη –το «Euphoria» συγκέντρωσε τα περισσότερα «12άρια» στην ιστορία της Eurovision–, ωστόσο η Λορίν φιγουράρισε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων για άλλους λόγους. Κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν, η τραγουδίστρια συναντήθηκε με δεκάδες τοπικούς ακτιβιστές, δηλώνοντας μάλιστα στη νικητήρια συνέντευξη Τύπου πως «τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται καθημερινά στο Αζερμπαϊτζάν» και πως είναι χρέος της να σπάσει τη σιωπή των καλλιτεχνών. Το κουτί της Πανδώρας είχε πλέον ανοίξει.
Στο ίδιο πνεύμα κινήθηκε σύντομα και η νικήτρια του διαγωνισμού του 2014, Conchita Wurst, με το περήφανο, κινηματογραφικό τραγούδι της «Rise Like a Phoenix». Η αυστριακή drag queen εμφανίστηκε επί σκηνής με μια αστραφτερή τουαλέτα και μια εντυπωσιακή γενειάδα, στέλνοντας ένα ηχηρό μήνυμα υπέρ της διαφορετικότητας και τοποθετώντας τη ΛΟΑΤΚΙ ταυτότητα στην καρδιά του διαγωνισμού – περίπου 20 χρόνια μετά την πρωτιά της διεμφυλικής Dana International για το Ισραήλ. Η κοινωνικά φιλελεύθερη τροπή του διαγωνισμού δεν αγκαλιάστηκε ωστόσο από όλες τις συμμετέχουσες χώρες. Μετά την εμφάνιση της Conchita, η Τουρκία –η οποία είχε αποχωρήσει από τον διαγωνισμό το 2013– δήλωσε πως δεν έχει πλέον καμία πρόθεση να επιστρέψει.
Η απέλαση των Τατάρων
Ισως η πιο εμβληματική πολιτική χροιά του διαγωνισμού ήρθε το 2016 όταν, παράλληλα με την αναζωπύρωση της κρίσης στην Κριμαία, η Ουκρανία έστειλε στον διαγωνισμό την Τζαμάλα και την ανατριχιαστική trip-hop μπαλάντα «1944». Με ένα ρεφρέν παρμένο από δημοτικό τραγούδι των Τατάρων, το οποίο η καλλιτέχνις είχε ακούσει από την προγιαγιά της, η Τζαμάλα συγκίνησε την Ευρώπη τραγουδώντας για την απέλαση των Τατάρων της Κριμαίας που έλαβε χώρα τη δεκαετία του ’40 από τη Σοβιετική Ενωση. Η αντίδραση της Ρωσίας –η οποία κατέλαβε με διαφορά ελάχιστων ψήφων την τρίτη θέση– ήταν λιγότερο ενθουσιώδης. Μετά τη νίκη της Τζαμάλα, ανώτατοι αξιωματούχοι του Κρεμλίνου έσπευσαν να χαρακτηρίζουν τον διαγωνισμό «σύγχρονο επικοινωνιακό πόλεμο» κατά της χώρας τους.
Πρόσφατα, τις καρδιές των Ευρωπαίων τηλεθεατών έκλεψε η πληθωρική Νέτα, η Ισραηλινή νικήτρια του διαγωνισμού του 2018, η οποία διαγωνίστηκε με το φεμινιστικό «Toy», στο οποίο εγκαλεί τους άνδρες που της φέρονται σαν να είναι παιχνίδι. Το στίγμα της –καθώς και των υπόλοιπων νικητών της Eurovision που πάντρεψαν την ποπ προσέγγιση με πολιτικοκοινωνικά μηνύματα– είναι ολοφάνερο στις συμμετοχές του φετινού διαγωνισμού. Από τον ιταλικό ροκ ύμνο κατά του κομφορμισμού «Zitti e Buoni» (Σκάσε και Συμμορφώσου) μέχρι τη ρωσική συμμετοχή «Russian Woman» που καλεί τις γυναίκες της υφηλίου να «σπάσουν τον τοίχο» της πατριαρχίας, αλλά και την ελληνική συμμετοχή «Last Dance» της Stefania, το βιντεοκλίπ της οποίας απεικονίζει την Αθήνα εν μέσω κλιματικής καταστροφής, τα πολιτικοκοινωνικά νεύματα βρίσκονται παντού. Η Eurovision επιστρέφει – και πέρα από την τσαχπινιά και τις παραδοσιακές φορεσιές φορά πλέον υπερήφανα και την άποψή της.