Η «στροφή» της Ιστορίας ως προσωπική ανάμνηση

Η «στροφή» της Ιστορίας ως προσωπική ανάμνηση

Ο Χιλιανός Ρομπέρτο Μπολάνιο για την 11η Σεπτεμβρίου 1973

3' 39" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΜΠΟΛΑΝΙΟ
Μνήματα καουμπόυδων / Πατρίδα / Γαλλική κωμωδία τρόμου
μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος
εκδ. Αγρα, σελ. 248

Η «στροφή» της Ιστορίας ως προσωπική ανάμνηση-1Στη βιογραφία του Ρομπέρτο Μπολάνιο (1953-2003) υπάρχει ένα σημαντικό κενό: πού βρισκόταν στις 11 Σεπτεμβρίου του 1973, τη μέρα που ο Αουγκούστο Πινοσέτ κατέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία στη Χιλή; Σύμφωνα με τον ίδιο, βρισκόταν στο Σαντιάγκο, άρτι αφιχθείς από το Μεξικό όπου ζούσε με την πατρική του οικογένεια. Η επιστροφή του στην πατρίδα συνέβη επί τούτω, ώστε να συμμετάσχει στην αντίσταση των δημοκρατικών δυνάμεων, και μάλιστα πέρασε κάποια βράδια σε ένα κελί, μέχρι που τον ελευθέρωσαν δύο επιθεωρητές που αποδείχθηκε πως ήταν συμμαθητές του από το σχολείο. Τα τελευταία χρόνια όμως έχουν συγκεντρωθεί ορισμένες μαρτυρίες από ανθρώπους του ευρύτερου περιβάλλοντος του Χιλιανού συγγραφέα που αναφέρουν ότι ο 20χρονος τότε Μπολάνιο όχι μόνο δεν φυλακίστηκε, αλλά πιθανότατα δεν βρισκόταν καν στη χώρα.

Υπάρχει και μια ακόμα εκδοχή: ο Ρομπέρτο Μπολάνιο μπορεί να βρισκόταν οπουδήποτε το 1973, όπως ο Αρτούρο (ή Ριγκομπέρτο) Μπελάνο, το alter ego του, βρισκόταν σίγουρα στην πρωτεύουσα της Χιλής. Τον παρακολουθούμε να ζει το πρωινό της 11ης Σεπτεμβρίου στις νουβέλες «Μνήματα καουμπόυδων» και «Πατρίδα» που κυκλοφόρησαν πρόσφατα από τις εκδόσεις Αγρα (μαζί με μια τρίτη νουβέλα, «Γαλλική κωμωδία τρόμου», που έχει όμως διαφορετική θεματολογία), κείμενα που βρέθηκαν στο συρτάρι του συγγραφέα μετά τον θάνατό του.

Ο άλλος εαυτός

Εχοντας πια μια πλήρη εικόνα του έργου του Μπολάνιο και εξετάζοντάς το από κάποια απόσταση, μπορούμε να διακρίνουμε την επιθυμία του να δημιουργήσει έναν άλλο εαυτό με τον οποίο θα μπορούσε να ταυτιστεί στο κενό διάστημα μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας. Αυτό το κενό διάστημα, όμως, είχε πάντα περισσότερο τον χαρακτήρα πειράματος ή παιχνιδιού, με τον συγγραφέα να αγνοεί τις αντιφάσεις· η αποτύπωση μιας γενικής αλήθειας του ήταν αδιάφορη, μπροστά τουλάχιστον στις δεκάδες πιθανές ερμηνείες της. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις δύο νουβέλες αφηγείται διαφορετικές εκδοχές της ίδιας στιγμής: στα «Μνήματα καουμπόυδων», τα νέα του πραξικοπήματος τον βρίσκουν (τον Μπελάνο, έστω) να κοιμάται στο σπίτι ενός φίλου του ζωγράφου, ενώ στην «Πατρίδα» μαθαίνει τα γεγονότα ενώ απαγγέλλει ένα ποίημα του Νικανόρ Πάρα ανεβασμένος σε μια καρέκλα ενώπιον ενός μικρού ακροατηρίου. 

Αν και τα δύο μεγάλα έργα του («2666», εκδ. Αγρα / «Αγριοι ντετέκτιβ», εκδ. Καστανιώτη) δεν συνδέονται με τη δικτατορία του Πινοσέτ, ο Μπολάνιο κατά τ’ άλλα επέστρεφε συχνά και σχεδόν εμμονικά σε εκείνα τα χρόνια: τα μυθιστορήματα «Μακρινό αστέρι» (εκδ. Καστανιώτη) και «Τελευταία νύχτα στη Χιλή» (εκδ. Μεταίχμιο) περιστρέφονται γύρω από την εποχή εκείνη, αρκετά από τα διηγήματά του επίσης («Ντετέκτιβ», «Λίστα χορού», «Συγκρατούμενοι» κ.ά.), ενώ υπάρχουν και δεκάδες σκόρπιες αναφορές στο υπόλοιπο έργο του. Στα «Μνήματα καουμπόυδων» και στην «Πατρίδα» ο Μπολάνιο εντάσσει το κεφάλαιο του πραξικοπήματος στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ανάμνησης, αναπλάθει όσα έζησε ή όσα άκουσε, όσα αν μη τι άλλο σημάδεψαν τη γενιά του, όμως η προσέγγισή του είναι υποκειμενική, προσωπική, δεν καταγράφει γεγονότα, αλλά τα ίχνη της επίδρασής τους. Αλλωστε αυτός είναι ο μελαγχολικός τρόπος με τον οποίο η σύγχρονη λογοτεχνία της Χιλής στρέφει το βλέμμα στο παρελθόν: σαν να προσπαθεί να περιγράψει έναν εφιάλτη.

Η «στροφή» της Ιστορίας ως προσωπική ανάμνηση-2
Οι νουβέλες του Μπολάνιο «Μνήματα καουμπόυδων» και «Πατρίδα» (εκδ. Αγρα) είχαν βρεθεί 
στο συρτάρι του συγγραφέα μετά τον θάνατό του.

Δύο επίσης Χιλιανοί συγγραφείς, νεότεροι του Μπολάνιο και ανήκοντες λογοτεχνικά στην επόμενη γενιά, η Νόνα Φερνάντες (γεν. 1971) και ο Αλεχάντρο Σάμπρα (γεν. 1975), ακολουθούν μια παρόμοια μέθοδο προσωπικής καταβύθισης για να μεταφέρουν στο παρόν το δικό τους στιγμιότυπο από την περίοδο της δικτατορίας. Το σύντομο μυθιστόρημα της Φερνάντες, «Space Invaders» (εκδ. Gutenberg), που μέσω του τίτλου του παραπέμπει στο γνωστό ηλεκτρονικό παιχνίδι της δεκαετίας του ’80, λειτουργεί ως σύνθεση της συλλογικής μνήμης μιας σχολικής τάξης με κοινό παρονομαστή την εξαφάνιση μιας συμμαθήτριάς τους. 

Αντίστοιχα, ο Σάμπρα στο «Τρόποι να γυρίζεις σπίτι» (εκδ. Ικαρος) γράφει μια ιστορία ενηλικίωσης συνδέοντας την προσωπική του ζωή με την πολιτική πραγματικότητα και μεταφράζει τις απορίες των παιδικών του ματιών σε οδυνηρές διαπιστώσεις. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει και το γεγονός ότι καθώς αμφότεροι οι συγγραφείς έζησαν την περίοδο του Πινοσέτ ως παιδιά, φέρνουν σήμερα στο προσκήνιο και τον ρόλο των γονιών τους. Τι στάση κράτησαν; Κρύφτηκαν; Συμβιβάστηκαν; Πώς ήταν δυνατόν να υπάρχουν απογεύματα στο σπίτι που όλα έμοιαζαν φυσιολογικά; Τα δύο μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν τα προηγούμενα χρόνια στα ελληνικά, όπως και οι νουβέλες του Μπολάνιο τώρα, μεταφέρουν την (επινοημένη ή όχι) εμπειρία, εικόνες φιλτραρισμένες από το προσωπικό βίωμα, μνήμες που φανερώνουν την ανοιχτή πληγή και τη χαμένη αθωότητα. Ο,τι συμβαίνει όταν κάποιος μεγαλώνει, όπως έχει πει η Φερνάντες, «σε έναν τόπο με νεκρούς και φαντάσματα».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή