ΙΖΑΜΠΕΛ ΑΛΙΕΝΤΕ
Οι γυναίκες της ψυχής μου
προλ. Σώτη Τριανταφύλλου
μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου
εκδ. Ψυχογιός, σελ. 216
ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΜΟΥΤΖΑΝ – ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟΥ
Αυτοβιογραφία
εισ. Κατερίνα Σχινά
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 156
Η ιστορία των γυναικών μέσα στον χρόνο δείχνει να διατηρεί ένα κοινό νήμα μέσα στους αιώνες. Από τη στενή παραδοσιακή, πατριαρχική κοινωνία των προηγούμενων αιώνων, μέχρι και σήμερα, οι μάχες συνεχίζουν να δίνονται. Από τη μια, υπάρχει η γυναίκα της Δύσης που διατηρεί το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, αλλά παλεύει ακόμα με τα εσωτερικά της φαντάσματα, από την άλλη η γυναίκα στον υπόλοιπο κόσμο βρίσκεται ακόμα σε δεινή, εξαρτημένη και επαπειλούμενη κατάσταση. Πολλές φορές διαβάζοντας πληροφορίες από την προσωπική ζωή γυναικών και τη μάχη που έδιναν για να μάθουν γράμματα, ή να τολμήσουν να εκφραστούν μέσω των τεχνών και των γραμμάτων, έχει κάποιος την αίσθηση ότι πέρα από τα ονόματα και τις χώρες προέλευσης, ακόμα και την εποχή, το αίσθημα που τις διακατέχει είναι κοινό. Δεν είναι λίγες αυτές που μας πρόσφεραν με τίμημα τη ζωή τους το πνεύμα τους: Εμιλι Ντίκινσον, Βιρτζίνια Γουλφ, Σύλβια Πλαθ και πολλές άλλες, αυτές άνοιξαν τον δρόμο.
Σχεδόν τριάντα χρόνια πριν από την Εμιλι Ντίκινσον, το 1801 γεννήθηκε στη Ζάκυνθο η Ελισάβετ Μουτζάν, μετέπειτα Μαρτινέγκου. Κόρη αριστοκρατικής γενιάς, νιώθει από την πρώτη της εφηβική ηλικία να ασφυκτιά μέσα στον στενό κορσέ της προδιαγεγραμμένης ζωής των γυναικών της εποχής και του τόπου της. Οι γυναίκες κυριολεκτικά ζούσαν στη σκιά, διότι τους απαγορευόταν η συμμετοχή σε οποιαδήποτε έκφραση και κοινωνική δραστηριότητα. Ο στόχος ήταν η δημιουργία οικογένειας και η αναπαραγωγή της σιωπής. Εκείνη πιάνει τον εαυτό της, όπως τον περιγράφει στη σπάνια σωζόμενη από τη μετέπειτα ολική καταστροφή που συνέβη στη Ζάκυνθο αυτοβιογραφία της, να θέλει να μορφωθεί. Διψάει τόσο πολύ για τα γράμματα και για την προσωπική έκφραση, όπου η ζωή χωρίς αυτά, φαίνεται μάταιη. Μέσα από την εσωτερική της, ψυχική διαπραγμάτευση, φτάνει στο σημείο, όπως ακριβώς και η Αμερικανίδα ποιήτρια Ντίκινσον, να θέλει να επιλέξει την κρυφή ζωή, τον μοναχικό βίο, αντί της μάχης με την κοινωνία που αισθάνεται ότι πρέπει να δώσει. Αντί του γάμου και των παιδιών, η Μουτζάν ονειρεύεται μια ήσυχη μοναστική ζωή, μια απομακρυσμένη ζωή μέσα σε ένα μοναστήρι, όπου οι απαιτήσεις της κοινωνίας θα είναι ελάχιστες προς αυτήν, και έτσι θα μπορεί να αφοσιωθεί στο έργο της ζωής της, στα γράμματα και στη συγγραφή. «Αν επιθυμώ να πλησιάσω τα ωφέλιμα, είναι σωστό να πάω σε κάποιο αναχωρητήριο. Αλλά κανένας δεν μπορεί να ζήσει ευτυχισμένος στον κόσμο, γιατί δεν μπορεί να ’ναι ποτέ ευχαριστημένος από τη μοίρα του (και μάλιστα μια γυναίκα)». Με ψυχική κατανόηση και κοφτερή ματιά, αντιλαμβάνεται τον πυρήνα του προβλήματος της γυναικείας χειραφέτησης. Η σχέση της γυναίκας με το περιβάλλον είναι πάντοτε μια σχέση υποτελής και εξαρτημένη και για αυτό δεν της δίνεται η δυνατότητα της πλήρους χειραφέτησης. Οι ικανοποιήσεις προέρχονται από τη ζωή της οικογένειας και των παιδιών και έτσι ο εαυτός μπαίνει πάντοτε σε δεύτερη μοίρα.
Ηταν μόλις 31…
Η Ζακυνθινή πρώτη Ελληνίδα πεζογράφος το 1832 πεθαίνει, αφού έχει μόλις γεννήσει έναν γιο. Η επιθυμία της να παραμείνει μόνη και ζωντανή για να αφοσιωθεί στα γράμματα δεν επετεύχθη. Υπακούοντας τις επιθυμίες της οικογένειας, παντρεύτηκε και έχασε τη ζωή της στη γέννα. Η «Αυτοβιογραφία» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο είναι ένα σπάνιο σωζόμενο κείμενο που τοποθετεί την απαρχή του φεμινισμού και της γυναικείας χειραφέτησης στη χώρα μας σε μια παράλληλη αφήγηση με την Ελληνική Επανάσταση, τον αγώνα της εθνικής χειραφέτησης.
Το 1942 γεννιέται ένα μικροκαμωμένο μελαχρινό κορίτσι στο Περού. Πολύ μακριά από την Ελλάδα χρονικά και γεωγραφικά, το κορίτσι αυτό θα γίνει μεγαλώνοντας μία από τις πιο αγαπημένες συγγραφείς στη χώρα μας και φυσικά στον κόσμο. Είναι η Ιζαμπέλ Αλιέντε. Η συγγραφέας του «Σπιτιού των Πνευμάτων», της «Εύας Λούνα», κ.ά. σήμερα κοντεύει τα 80 της έτη. Σχεδόν ταυτόχρονα με την «Αυτοβιογραφία» της Μουτζάν, οι εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφόρησαν το πιο αυτοβιογραφικό βιβλίο της Αλιέντε, με τίτλο «Οι γυναίκες της ψυχής μου».
«Δεν υπερβάλλω όταν λέω πως υπήρξα φεμινίστρια από το νηπιαγωγείο», γράφει η Αλιέντε ξεκινώντας το γοητευτικό ταξίδι της ζωής της μέσα από αυτό το βιβλίο. Γράφει ότι άλλες γυναίκες πολύ πριν από αυτήν έδωσαν τη ζωή τους, πλήρωσαν με αίμα τον αγώνα τους για την προσωπική χειραφέτηση, «δεν νιώθαμε λοιπόν την ανάγκη να είμαστε φεμινίστριες, γιατί ο φεμινισμός ήταν πίσω μας». Αλλά όπως κατανοούμε ακόμα και σήμερα, καμία μάχη δεν πήγε χαμένη αλλά καμία μάχη δεν είναι απόλυτα κερδισμένη όταν μιλάμε για την οριακή πλειονότητα του πλανήτη, η οποία ακόμα και σήμερα αντιμετωπίζεται σε πολλά σημεία του χάρτη ως μειονότητα. Η Αλιέντε σε αντίθεση με τη Μουτζάν βρήκε το υπόβαθρο για να μην ονειρεύεται τη δημιουργική ζωή έξω από την κοινωνία. Εζησε και μπόρεσε να δρέψει τους καρπούς των γυναικών πριν από αυτή, όπως ήταν η Μουτζάν. Από νωρίς έδινε μάχες να επιβληθεί στο επίσης καταπιεστικό περιβάλλον της Χιλής, σπούδασε, ταξίδεψε, εργάστηκε, κέρδισε τα δικά της χρήματα, ερωτεύτηκε, παντρεύτηκε, έκανε δυο παιδιά, έγραψε βιβλία, αναρίθμητα βιβλία, ξαναπαντρεύτηκε, βραβεύτηκε κ.ο.κ. Εζησε και ζει μία από τις πιο πλούσιες και ζηλευτές ζωές γυναικών, όχι άκοπα, όχι χωρίς πόνο. Το «Οι γυναίκες της ψυχής μου» είναι η ζωντανή κατάθεση του γενναίου και ανάλαφρου πνεύματός της. Είναι ένας καθρέφτης για όσα τόλμησε, ρίσκαρε, για όσα πόνεσε, για όσα την έκαναν να τσακίσει και να ξανασηκωθεί. Το σημαντικό για τις γυναίκες συγγραφείς, όπως είναι και η πρωτοπόρος Ζακυνθινή και η καταξιωμένη διεθνής Αλιέντε, είναι ότι όταν γράφουν για εκείνες, δεν γράφουν για εκείνες. Γράφουν δίνοντας φωνή σε όλες τις γυναίκες που ακόμα και σήμερα παλεύουν σε σκληρά αυταρχικά περιβάλλοντα ενός πατριαρχικού, καταπιεστικού κόσμου αλλά και σε όλες εμάς, που καταπιεζόμαστε από τις εσωτερικευμένες πατριαρχικές νουθεσίες.