Πάνε πάνω από δέκα χρόνια που στην Κορέα δοκιμάστηκε ψυγείο το οποίο ειδοποιεί με μέιλ τον ιδιοκτήτη του ότι τελειώνουν τα αυγά και, εφόσον το επιθυμεί, να στείλει το ίδιο ένα μέιλ στο σούπερ μάρκετ και να παραγγείλει ώστε να καλυφθούν οι όποιες ελλείψεις. Με άλλα λόγια: η τεχνητή νοημοσύνη είναι εδώ κι ας μη θυμίζει τον ΧΑΛ 9000 του Στάνλεϊ Κιούμπρικ ή τις ρεπλίκες με υπαρξιακές αγωνίες του «Blade Runner».
Η περιέργεια είναι μεγάλη. Το ίδιο και η αγωνία: η τεχνητή νοημοσύνη θα καταλήξει να είναι τυραννία για τον άνθρωπο; Θα έχει μια μηχανή συναισθήματα, συνείδηση όπως εμείς; Εάν λοιπόν καταστρέψουμε μια τέτοια μηχανή θα κατηγορηθούμε για φόνο;
Βασανιστικά, όσο και συναρπαστικά ερωτήματα, τα οποία, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, πλαγίως ή και ευθύβολα, φαίνεται πως προσπαθεί να θίξει η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση με την έκθεση που μόλις εγκαινίασε στο Πεδίον του Αρεως: «You and AI: Through the Algorithmic Lens» είναι ο τίτλος της και θα διαρκέσει έως τις 17 Ιουλίου (ώρες επίσκεψης: 5 μ.μ. – 10 μ.μ.).
Τι ακριβώς είναι η έκθεση, αλλά και τι σημαίνει «τεχνητή νοημοσύνη» τώρα, αυτή τη στιγμή, στην καθημερινότητά μας, εξηγεί ο Πρόδρομος Τσιαβός, διευθυντής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση, ο οποίος έχει την εκτελεστική διεύθυνση και είναι επιστημονικός σύμβουλος της έκθεσης: «Η έκθεση You and AI έρχεται να μιλήσει για την τεχνητή νοημοσύνη όχι ως κάτι έξω και πέρα από εμάς, αλλά ως βασικό συστατικό της ταυτότητάς μας: Η δημοκρατία μας διαμορφώνεται από έναν δημόσιο λόγο που αρθρώνεται πλέον όχι στα καφενεία και στις πλατείες, αλλά στα μέσα κοινωνική δικτύωσης. Ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας περνάει μέσα από τα φίλτρα του Instagram, ενώ εμπιστευόμαστε τα Google Maps περισσότερο από τα μάτια μας. Τα παιδάκια στα 10 και στα 12, ακόμη κι όταν παίζουν στον δημόσιο χώρο μιας πλατείας, κάνουν τις χορευτικές κινήσεις που έχουν δει στο ΤikTok, ενώ τα αυτοκίνητα, τα σπίτια και τα ρολόγια μας μαζεύουν διαρκώς δεδομένα για εμάς. Κοινός παρονομαστής σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι όχι ο Μεγάλος Αδερφός του Κράτους, αλλά ο Μεγάλος Aλλος της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ήδη εδώ και αυτό ακριβώς θέλει να μας πει η έκθεση. Δεν βρίσκεται εδώ με τη μορφή ενός εξωπραγματικού ρομπότ με τη μορφή της Σκάρλετ Γιόχανσον, αλλά στο νέο μας smart watch, στη φωνή της Siri ή της Cortana».
Συνεπώς, τι είδους καλλιτεχνικά έργα συνθέτουν το περιεχόμενο της έκθεσης; «Θα δείτε πολύ δυνατές εικόνες, με τη μορφή υπερμεγέθων οθονών, χαμένων μέσα στην τεχνητή φύση του Πάρκου, γλυπτά φτιαγμένα από αλγορίθμους, εγκαταστάσεις που μετρούν ακόμη και το πότε προσεύχεται κάποιος στην πόλη, τεράστιους αλγορίθμους προσγειωμένους στη γη, ακόμη και αλγοριθμικούς ρινόκερους, πουλιά και φυτά που είτε δεν υπάρχουν είτε δεν υπήρξαν ποτέ».
Θα δούμε και ρομπότ; «Δεν θα δείτε καλώδια, ρομπότ και φωτάκια. Η έκθεση έχει ως αφορμή το “παιδί” του ανθρώπου του 21ου αιώνα, τον αλγόριθμο, για να μας μιλήσει για τα μεγάλα θέματα που μας απασχολούν: ποιοι είμαστε, σε ποιον ανήκουν το σώμα και η σκέψη μας, τι είναι η Ελλάδα του 2021, υπάρχει δημοκρατία και τι είδους δημοκρατία είναι αυτή, τι γίνεται με το περιβάλλον που χάνεται και επιβιώνει μόνο στις εικόνες που τραβούν και επεξεργάζονται οι αλγόριθμοι, πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις με τις οποίες φορτώνουμε την τεχνητή νοημοσύνη με τον ίδιο τρόπο που φορτώνουμε τα παιδιά μας;».
Κατά τον κ. Τσιαβό, «εικαστικά, η έκθεση εμφανίζει για πρώτη φορά έργα ψηφιακής τέχνης σε φυσικό δημόσιο χώρο: κάθε οθόνη LED που εμφανίζεται είναι ένα γλυπτό σχεδιασμένο και κατασκευασμένο ειδικά για την έκθεση αυτήν, κάτι που δεν έχει γίνει ποτέ σε τέτοια έκταση οπουδήποτε στον κόσμο. Περιλαμβάνει μια εκδοχή της ζωφόρου του Παρθενώνα κατασκευασμένη από αλγορίθμους που έχουν «διαβάσει» τρισδιάστατα μοντέλα γλυπτών από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. Eχει διαδραστικά έργα που μας καλούν να αμφισβητήσουμε την κανονικότητά μας και την αλγοριθμική εκδοχή της Ελλάδας του 2021. Το “You and AI” δεν είναι μια έκθεση για την τεχνολογία αλλά για τον άνθρωπο».