LINN ULLMANN
Ανησυχία
μτφρ. Χίλντα Παπαδημητρίου
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 462
«Ποτέ δεν χρειάστηκε να διαλέξω θέμα, εκείνα με διάλεγαν», έγραφε ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ, και θα μπορούσε να έχει ειπωθεί από πολλούς συγγραφείς, όπως και από τη Λιν Ούλμαν. Η κόρη του σημαντικού Σουηδού σκηνοθέτη και σεναριογράφου Ινγκμαρ Μπέργκμαν και της Νορβηγίδας ηθοποιού, συγγραφέως, σκηνοθέτιδος και κινηματογραφικής μούσας του Μπέργκμαν, Λιβ Ούλμαν, καταθέτει ένα βιβλίο 500 σελίδων με τίτλο «Ανησυχία». Θέμα του βιβλίου η ζωή της Λιν με τους γονείς της, μέσα από το πέρασμα των ετών. Αφορμή στάθηκαν μερικές από τις απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις που πήρε από τον πατέρα της προς το τέλος της ζωής του.
Πολλοί συγγραφείς επιλέγουν κάποια στιγμή στη ζωή τους να γράψουν για τους γονείς τους, αλλά και άλλοι δημιουργοί, καλλιτέχνες διαφόρων ειδών. Ο ίδιος άλλωστε ο Μπέργκμαν κατέθεσε το αυτοβιογραφικό του βιβλίο «Οι καλύτερες προθέσεις» (εκδ. Σύγχρονη Εποχή, μτφρ. Ακριβή Κονιδάρη – Νίκος Σερβετάς). Αλλά και μεγάλο μέρος της εργογραφίας του εμπνέεται από το πολύ προσωπικό του υλικό, της παιδικής του ηλικίας, όπως είναι η συγκλονιστική ταινία «Φάνι και Αλέξανδρος». Δεν είναι ο μόνος. Η παιδική ηλικία για όλους τους ανθρώπους είναι το πιο σημαντικό πράγμα, αυτή που θέτει τις βάσεις για τη ζωή που θα ζήσουν ως ενήλικοι.
Το τραύμα
Πολύ πιθανόν να αποδεικνύεται ότι υπάρχει στενή συνάφεια του τραύματος της παιδικής ηλικίας με την ανάγκη της γραφής. Ο συγγραφέας δεν μπορεί να ξεφύγει από το αίσθημα του φροϋδικού ανοίκειου, ενός αισθήματος που άπαξ και σε επισκεφτεί, δύσκολα σε αποχωρίζεται. Το αίσθημα να είσαι μέσα σε μια συνθήκη και να μην κουμπώνεις ποτέ πραγματικά. Και αυτό να σε ακολουθεί σε όλη σου τη ζωή, σε όλες τις συνθήκες, πέραν της οικειότητας που προσφέρει τελικά η γραφή για το πρώην «τραυματισμένο» παιδί. Η Κάρεν Μπλίξεν, η ζωή της οποίας ενέπνευσε το συγκινητικό φιλμ «Πέρα από την Αφρική», έγραψε ότι όλες οι λύπες τελικά αντέχονται αν μπορείς να τις βάλεις σε μια ιστορία ή να πεις μια ιστορία γύρω από αυτές. Και αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει τη θεωρία των ψυχαναλυτών περί τραύματος. Οσο πιο μεγάλο, βαθύ και πρώιμο είναι ένα ψυχικό τραύμα, τόσο πιο δύσκολα ανασύρονται οι αναμνήσεις, οι συνεκτικοί ιστοί και τελικά οι λέξεις. Ο κόσμος του τραυματισμένου παιδιού, μετέπειτα ενηλίκου, μοιάζει με κουκκίδες σε έναν ποϊντιλιστικό ζωγραφικό πίνακα, χωρίς όμως απαραίτητα αυτός να δίνει σαφή εικόνα τού τι απεικονίζει κάθε φορά. Πάντα λείπουν μερικές κουκκίδες που θα έδιναν σχήμα στο συναίσθημα και συνήθως εκεί, μπαίνουν ασυνείδητα οι πράξεις αντί για τις λέξεις. Αυτό διαφοροποιεί τους συγγραφείς που αναζητούν εκτός από τις πράξεις, σίγουρα και τις λέξεις. Ισως για αυτό άνθρωποι σαν τη Λιν Ούλμαν να έγιναν συγγραφείς.
Πώς είναι να μεγαλώνεις με γονείς τους πιο διάσημους αστέρες της Βόρειας Ευρώπης και από τις μεγαλύτερες διασημότητες ολάκερου του κόσμου; Με μπαμπά σκηνοθέτη που κληροδότησε στην ανθρωπότητα ταινίες υπαρξιακού ανθρωπισμού, ψυχαναλυτικά αριστουργήματα της 7ης Τέχνης. Με μαμά μία από τις πιο όμορφες και συγκινητικές ηθοποιούς της 7ης Τέχνης, όπου η αναζήτησή της την οδήγησε και σε άλλες μορφές τέχνης, εκτός από την υποκριτική. Ποιος δεν θυμάται τη Λιβ Ούλμαν στη «Φθινοπωρινή σονάτα», στην «Περσόνα», στις «Σκηνές από ένα γάμο»; Μεγάλο το έργο του Μπέργκμαν. Ενός δημιουργού που άλλαξε το σινεμά. Και που στην πλήρη ζωή του δεν έκανε μόνον ταινίες, αλλά και εννέα παιδιά με πέντε διαφορετικές γυναίκες. Η Λιν, η συγγραφέας της «Ανησυχίας», είναι το ένατο και τελευταίο, καρπός του σύντομου τελικά έρωτά του με τη Λιβ Ούλμαν.
Γεννημένη ως εξώγαμο στο Οσλο το 1966, έζησε ελάχιστα με τους δυο γονείς της μαζί και σύντομα μετακόμισε με τη μητέρα της, για να αρχίσει η περιπέτεια της ζωής της. Ενα κλαράκι, κόρη ξανθή και γαλανή που ζούσε δύο ή και περισσότερες παράλληλες πραγματικότητες. Τα καλοκαίρια κάποιες μέρες με τον πατέρα της στο εξοχικό του σπίτι, στο Χάμαρς, εκεί όπου συναντούσε τα αδέρφια της ή τις άλλες κατά καιρούς συζύγους του πατέρα. Ο πατέρας, παρών-απών, ένας γνωστός άγνωστος, τον οποίο έπρεπε να ανακαλύψει. Δεν ήταν εκείνος που θα ασχολιόταν με εκείνη, αλλά ήταν εκείνη που έπρεπε να είναι σε εγρήγορση για να μη χάσει τις στιγμές που θα μοιράζονταν μαζί. Και φυσικά να κατανοήσει. Γιατί τίποτα στη ζωή της δεν ήταν ευκόλως εννοούμενο. Και από την άλλη, τους χειμώνες ζούσε στο Οσλο, στην Αμερική ακόμα και στο Βερολίνο, με τη γιαγιά, μετά με τη μαμά και τις άπειρες νταντάδες.
Με μια μαμά που επίσης αναζητά την τύχη της στο σινεμά, στη ζωή, στον έρωτα, στα ταξίδια. Η μητέρα της όσο εκείνη μεγάλωνε βρίσκεται στην άνοδο της καριέρας της, και παλεύει να εδραιωθεί στην Αμερική, όχι με τόσο θετικά αποτελέσματα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η Λιν Ούλμαν μέσα από τα άπειρα μπρος πίσω της μνήμης της να συλλέγει μία μία τις κουκκίδες, μία μία τις λέξεις για να αποδώσει σχήμα, νόημα, συναίσθημα στη δική της ζωή. Γράφοντας αυτό το βιβλίο που είναι για τον πατέρα αλλά αυτό που πονά είναι πάντα η μητέρα, συμφιλιώνεται με το πέρασμα των χρόνων μαζί τους, βρίσκοντας τη δική της αυτόνομη φωνή. Και η φωνή δεν είναι πάντα ήρεμη ούτε χαμηλή. Δεν είναι τυχαίες οι κραυγές που απευθύνει στον σύζυγό της κλείνοντας το βιβλίο. «Δεν είναι μια χαρά. Τίποτα δεν είναι μια χαρά. Μην ξαναπείς ότι όλα είναι μια χαρά».