«Ετσι, αν η μοίρα κάποτε, που όλα τα ορίζει εντέλει,
να πλήξει μ’ ένα ατύχημα το μέτωπό μου θέλει,
χάρη στο φέρσιμό μου αυτό, πιστεύω, σε βεβαιώνω,
διακριτικά και μυστικά πως θα γελάσουν μόνο».
Αυτό πιστεύει ο Κρυζάλντ και συμβουλεύει τον φίλο του Αρνόλφο και πρωταγωνιστή στο «Σχολείο των γυναικών» του Μολιέρου. Ο μεσήλιξ Αρνόλφος κάνει ότι περνάει από το χέρι του για να μην την πατήσει και να μην την πάθει το μέτωπό του, όπως συνέβη σε πολλούς άνδρες που γνωρίζει και έχει σατιρίσει, με το μέγιστο των ατυχημάτων: το κέρατο.
Για να μη βρεθεί στη θέση όσων κοροϊδεύει, ο Αρνόλφο διάλεξε για γυναίκα του την Αγνή όταν ήταν ακόμη παιδί. Την έβαλε σε ένα μοναστήρι «και μ’ εντολή δική μου, την εκπαιδεύσαν σύμφωνα με την πολιτική μου». Ετσι, η Αγνή μεγάλωσε αθώα και ανυποψίαστη, για να μην πέσει στα δίχτυα κάποιου δανδή, αλλά να μείνει πιστή σύζυγος και ευγνωμονούσα τον Αρνόλφο. Ωστόσο, το «πείραμα» του μολιερικού πρωταγωνιστή έχει πολλές παραφωνίες.
Αφύπνιση
«Το έργο με ενδιαφέρει πολύ· πέρα από το ότι είναι με έναν ειδικό τρόπο πολύ αστείο, με συγκινεί πολύ. Τόσο από την πλευρά του ανδρικού προσώπου, που έχει την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να ελέγξει τα πάντα και διαπιστώνει ότι δεν μπορεί να ελέγξει τίποτα, πράγμα το οποίο χρησιμοποιούν και η φάρσα και η τραγωδία, όσο και του γυναικείου προσώπου-προτύπου, που ακολουθεί μια πορεία κατά κάποιον τρόπο αφύπνισης», μας λέει ο Εκτορας Λυγίζος, ο οποίος σκηνοθετεί (και πρωταγωνιστεί) το «Σχολείο των γυναικών» με τη μετάφραση της Χρύσας Προκοπάκη σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο.
Το έργο γράφτηκε το 1662 και ανέβηκε για πρώτη φορά στο θέατρο Palais Royal προς τιμήν του αδελφού του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ΄ και σημείωσε μεγάλη επιτυχία, αλλά επίσης προκάλεσε πολλές αντιδράσεις για το θέμα του. Ο Μολιέρος ευτυχώς δεν έχασε το κεφάλι του, όμως αναγκάστηκε να γράψει ένα νέο έργο, το «Κριτική στο σχολείο των γυναικών», για να δώσει μερικές απαντήσεις στους επικριτές του.
Το 2021 ο Εκτορας Λυγίζος (φωτ. αριστερά) μεταφέρει τους πρωταγωνιστές του έργου από τις γαλλικές πλατείες στην πρόβα μιας δευτεροκλασάτης ορχήστρας. Ο Αρνόλφο έχει τον ρόλο του μαέστρου, ο οποίος προσπαθεί να σκηνοθετήσει τις ζωές των μελών αυτής της ιδιόμορφης μπάντας. «Νομίζει ότι μπορεί να τους ελέγξει», μας λέει ο σκηνοθέτης.
Πατριαρχία
Εκτός από τη «μοίρα» και το «γραμμένο» που ειρωνικά επικαλείται ο θεατρικός συγγραφέας και διατρέχει το έργο, ένα άλλο θέμα, στο οποίο στέκεται και διερευνά ο κ. Λυγίζος, είναι το φαινόμενο της πατριαρχίας και τα όσα απορρέουν από αυτό, όπως η κτητικότητα και ο έλεγχος του άλλου. «Ενα θέμα που μας απασχολεί σήμερα είναι τι κάνουμε με αυτές τις δυνάμεις που η ανθρώπινη σκέψη τις έχει αναγάγει στο δίπολο ανδρικό – γυναικείο. Ισως είναι η εποχή για να καταλάβουμε ότι υπάρχει μια μεγάλη βεντάλια ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα, που να είναι κάτι πιο απελευθερωτικό και διαχειρίσιμο», σημειώνει.
Ωστόσο, όπως μας επισημαίνει, ο Μολιέρος δεν μας χαρίζεται τόσο εύκολα. Στο έργο παρακολουθούμε τη σταδιακή πτώση του Αρνόλφο και την παράλληλη συνειδητοποίηση της Αγνής. «Δεν θα έλεγα όμως την απελευθέρωση της», συμπληρώνει ο κ. Λυγίζος.
Γιατί όχι; «Ακόμη και ο ίδιος ο Μολιέρος τη γλιτώνει από τα χέρια του δυνάστη της και την παντρεύει με έναν άλλον που ουσιαστικά την έχουν λογοδώσει, ακόμη και αν είναι ο ίδιος που ερωτεύτηκε. Νομίζω ότι θα ήταν λίγο απλοϊκό κάποιος τόσο έξυπνος όσο ο Μολιέρος να υποστηρίξει ότι μπορεί να απελευθερωθεί κάποιος στη ζωή του. Η ίδια η πολιτισμένη ζωή μας είναι ένας περιορισμός σε σχέση με κάποια πράγματα, και καλώς είναι αν με ρωτάτε», τονίζει.
Από την άλλη πλευρά, ακόμη και στη μεγάλη πτώση του, ο Αρνόλφο έχει ένα μικρό αλεξίπτωτο. «Το ανδρικό πρότυπο ξεφτιλίζεται και καταστρέφεται, συγχρόνως, όμως, κάτι απελευθερώνεται μέσα του, κάτι θηλυκό κερδίζει και του μαθαίνει κάτι. Τα έργα αυτά είχαν και ένα ηθικό δίδαγμα, αλλά όχι τόσο καλά αρθρωμένο και έτσι έπρεπε. Αν δηλαδή συμβαίνει κάτι τραγικό, την επόμενη στιγμή τα πράγματα μπορεί να είναι πολύ απλά, να λύνονται».
Η φάρσα
Ο Εκτορας Λυγίζος ερευνά τα τελευταία χρόνια τη δυναμική και τον μηχανισμό του είδους της φάρσας. Το έκανε με το «Room service» των Τζον Μάρεϊ και Αλεν Μπόρετζ το 2013 και, μερικά χρόνια αργότερα, με το «Σώσε» του Μάικλ Φρέιν. Η συνθήκη της πανδημίας έκανε πιο επιτακτική την επιθυμία για γέλιο.
«Υπάρχει, νομίζω, μεγάλη ανάγκη για γέλιο, ειδικά μιας ομάδας που θέλει να γελάσει μαζί. Το έργο έχει ένα κομμάτι που είναι πιο φλεγματικό αλλά γενικά είναι “μπουφονικά” αστείο ακόμη και στις στιγμές που βαραίνει ασήκωτα», υπογραμμίζει και προσθέτει ότι «το γέλιο είναι μια φιλοσοφική πρόταση, μια πρόταση για να αλλάζουμε κλίμακα, να μας θυμίζει ότι μπορεί εκείνη τη στιγμή να πνιγόμαστε σε ένα ποτήρι με νερό, όμως, αν δούμε τα πράγματα πιο γενικά, μπορεί και να μην πνιγόμαστε καθόλου».
«Το σχολείο των γυναικών», 17-20 Ιουλίου, Πειραιώς 260.