ΘΑΝΟΣ ΝΤΟΚΟΣ –
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΚΩΝΑΣ
Ο δρόμος είναι τα βήματά μας: Οδικός Χάρτης Εθνικής Ασφάλειας
για την Ελλάδα του Μέλλοντος
εκδ. Σιδέρη, 2019, σελ. 352
Η ελληνική δημόσια συζήτηση για ζητήματα εθνικής ασφάλειας είναι συνήθως υπεραπλουστευμένη και πολωτική. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, ένας εκ των οποίων είναι η μικρή ελληνική βιβλιογραφία που αφορά την πολιτική εθνικής ασφάλειας στη χώρα μας. Υπό αυτή τη σκοπιά, η έκδοση του βιβλίου «Ο Δρόμος είναι τα Βήματά μας: Οδικός Χάρτης Εθνικής Ασφάλειας για την Ελλάδα του Μέλλοντος» είναι μια καλή είδηση για τη μικρή κοινότητα ειδικών στο πεδίο των Σπουδών Ασφάλειας. Οι δύο συγγραφείς έχουν εντρυφήσει στην ελληνική ασφάλεια, όπως φαίνεται από το πλούσιο συγγραφικό τους έργο.
Το βιβλίο αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια που αναλύουν, με εμπειρική τεκμηρίωση, μια σειρά από σημαντικά ζητήματα. Το πρώτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην έννοια της ασφάλειας στον 21ο αιώνα και στη συζήτηση περί στρατηγικής εθνικής ασφάλειας. Η αναφορά στον ανταγωνισμό που αντιμετωπίζει η Δύση από τις ανερχόμενες μεγάλες δυνάμεις γίνεται μάλλον από μια δυτικοκεντρική σκοπιά, αφού απουσιάζει η αναλυτική καταγραφή της ρωσικής, κινεζικής και ινδικής αντίληψης για την παγκόσμια ασφάλεια. Η μελέτη βασίζεται στην αγγλόφωνη και ελληνική βιβλιογραφία που αντανακλά, ασφαλώς, συγκεκριμένες επιστημολογικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αυτή είναι μια σημαντική παράμετρος που επηρεάζει καθοριστικά τη θεωρητική ανάλυση που ακολουθεί στα υπόλοιπα κεφάλαια.
Το δεύτερο κεφάλαιο εξετάζει το περιφερειακό περιβάλλον ασφάλειας για την ελληνική πλευρά. Πιο συγκεκριμένα, οι δύο συγγραφείς περιγράφουν τις νέες απειλές (π.χ. διεθνικό οργανωμένο έγκλημα, τρομοκρατία, κλιματική αλλαγή) που απειλούν την εθνική ασφάλεια. Ταυτόχρονα, γίνεται μια συνοπτική περιγραφή των «παραδοσιακών» απειλών από κρατικούς δρώντες στα Βαλκάνια, στη Μαύρη Θάλασσα και στη Μέση Ανατολή. Το υποκεφάλαιο για την Τουρκία καταγράφει με φανερά θετική διάθεση τη στρατηγική του Ελσίνκι, χωρίς όμως να υποτιμάει το μέγεθος της τουρκικής απειλής. Σε κάθε περίπτωση, οι γεωπολιτικές συνθήκες στην περιοχή έχουν αλλάξει δραματικά και δεν θυμίζουν σε τίποτα την κατάσταση που υπήρχε στις αρχές του 21ου αιώνα. Η Τουρκία αυτονομείται από τη Δύση, την ώρα που η Ε.Ε. αδυνατεί να συγκροτήσει μια ολιστική στρατηγική έναντι της Αγκυρας. Εκτός από την καλή περιγραφή των προκλήσεων για την ελληνική πλευρά, οι δύο συγγραφείς προτείνουν συγκεκριμένες πολιτικές με προαποφασισμένους στόχους. Εδώ βρίσκεται, ίσως, η μεγαλύτερη συνεισφορά του βιβλίου. Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία στο τρίτο κεφάλαιο να κατανοήσει τις δομικές ανεπάρκειες του ελληνικού συστήματος εθνικής ασφάλειας. Γίνεται μια καταγραφή των τελευταίων ελληνοτουρκικών κρίσεων (π.χ Ιμια, Οτσαλάν) και των δυσκολιών που αντιμετώπισε η Αθήνα. Επίσης, το κεφάλαιο σχεδόν αποδομεί το Δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου Ελλάδας – Κύπρου που σχεδιάστηκε για την ενίσχυση της ελληνικής παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο και την προστασία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε αυτό το σημείο προκύπτει ένα ερώτημα σχετικά με τις πολιτικές ευθύνες της τότε ελλαδικής κυβέρνησης που όμως μένει αναπάντητο. Το κεφάλαιο ακόμα περιγράφει τις λίγες προσπάθειες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για την προσαρμογή του θεσμικού συστήματος εθνικής ασφάλειας στις σύγχρονες απαιτήσεις. Η μετονομασία του ΚΥΣΕΑ σε Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας δεν συνιστά, σε καμία περίπτωση, μια κίνηση αναβάθμισης.
Σε αυτή την εκτίμηση φαίνεται έμμεσα να συμφωνούν και οι συγγραφείς, αφού το τελευταίο κεφάλαιο καταθέτει μια ρηξικέλευθη και αναλυτική πρόταση για τη σύσταση Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Αξίζει να σημειωθεί ότι σχεδόν όλα τα κόμματα έχουν συναινέσει στη δημιουργία ενός τέτοιου οργάνου, αλλά για άγνωστους λόγους η προσπάθεια δεν έχει ευοδωθεί ακόμα. Σε μια εποχή έντονων γεωπολιτικών ανακατατάξεων, η θεσμική θωράκιση της χώρας στα θέματα εθνικής ασφάλειας εξακολουθεί να παραμένει ελλιπής. Αυτή η παραδοχή αφορά δυστυχώς και την αντιμετώπιση απειλών στο εσωτερικό της χώρας. Για αυτό τον λόγο, οι συγγραφείς κάνουν εξειδικευμένες προτάσεις για ένα δόγμα εσωτερικής ασφάλειας (παράρτημα ΙΙ).
Καταληκτικά, το βιβλίο αποτελεί ένα πολύτιμο εγχειρίδιο για φοιτητές σχετικών πανεπιστημιακών τμημάτων, διπλωμάτες, στρατιωτικούς, αλλά και μέλη του πολιτικού προσωπικού που έχουν, ή θέλουν να έχουν στο μέλλον, συμμετοχή στο ελληνικό σύστημα εθνικής ασφάλειας. Το βιβλίο όμως παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον για έναν επιπρόσθετο λόγο: ο ένας από τους συγγραφείς υπηρετεί σήμερα ως σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του πρωθυπουργού. Με άλλα λόγια, ο κ. Θάνος Ντόκος βρίσκεται στη μοναδική θέση να μπορεί να υλοποιήσει τουλάχιστον μερικές από τις προτάσεις που διατυπώνει με μεγάλη σαφήνεια, μαζί με τον συν-συγγραφέα του, στο βιβλίο. Η πολιτική εθνικής ασφάλειας, από τη φύση της, οφείλει να παράγει μετρήσιμα αποτελέσματα.
* Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο King’s College London και στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.