ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ
Εντεκα συναντήσεις
Συζητώντας με τον Στρατή Μπουρνάζο
Εκδ. Πόλις, σελ. 633
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης συναντά έντεκα φορές τον Στρατή Μπουρνάζο. Η δωδέκατη συνάντηση, αυτή με τον αναγνώστη, είναι φυσικά η πιο γοητευτική, η πιο ενδιαφέρουσα, σε ορισμένα σημεία η πιο καθηλωτική. Στα γραφεία του Αρτου Ζωής, του ιδρύματος που ερευνά τη σχέση της Βίβλου με τη φιλοσοφία, ενός ιδρύματος προσανατολισμένου στις βιβλικές σπουδές με εκδοτικό πρόγραμμα, με παλαιά και νέα πεδία δραστηριοτήτων, του οποίου πρόεδρος από το 2008 είναι ο Ζουμπουλάκης, οργανώθηκαν οι έντεκα συναντήσεις. H δέκατη είναι αφιερωμένη άλλωστε στο ίδρυμα αυτό και στη δράση του, την ιστορική του διαδρομή και τις προοπτικές του.
Οι συνομιλητές συμφώνησαν στις θεματικές του διαλόγου τους, όμως χωρίς πλαίσιο, χωρίς στεγανά, αντιπαλότητα θέσεων, στείρο δογματισμό, ναρκισσισμό του πνεύματος. Ο αναγνώστης καλείται να συμμετάσχει στον διάλογο, να τοποθετηθεί στα επιχειρήματα, να ανακαλέσει δικές του εμπειρίες, να ενεργοποιήσει πνευματικά αντανακλαστικά. Οι θεματικές που προκαλούν τις συζητήσεις είναι προσωποκεντρικές του Ζουμπουλάκη κι εκεί εντάσσονται τα πρώιμα χρόνια του και τα χρόνια των σπουδών του, όπως και οι θητείες του στη «Νέα Εστία» ως διευθυντή από το 1998 έως το 2012, στον Αρτο Ζωής, αλλά και ως προέδρου της Εφορευτικής Επιτροπής της Εθνικής Βιβλιοθήκης από το 2013.
Με αφορμή την επαγγελματική του θέση ως δασκάλου, καθηγητή και διευθυντή στη μέση εκπαίδευση παρουσιάζεται συνολικά η θέση του σχολείου σήμερα, με αφορμή το ότι είναι χριστιανός ορθόδοξος εμφανίζεται μπροστά στα μάτια μας όλη η στρέβλωση, η παθογένεια της διοικούσας Εκκλησίας, αλλά και η άσβεστη συντήρηση της Ορθοδοξίας από τα άδολα, πιστά μέλη του κλήρου και του λαού. «Αυτός ο άνθρωπος διαβάζει», όταν ο Ζουμπουλάκης το λέει, εννοεί πως διαβάζει λογοτεχνία. Ετσι, η όγδοη συνάντηση είναι αφιερωμένη στη λογοτεχνία και παρουσιάζεται ο καταλυτικός ρόλος του Σεφέρη για την έναρξη και την καθοδήγηση στα διαβάσματα, για το γεγονός ότι του χρωστάει πάντα πως υπήρξε γι’ αυτόν δάσκαλος. Αλλά και ο ρόλος της λογοτεχνίας στη σύνολη ζωή, οι προσωπικότητες των συγγραφέων, το διάβασμα ως πυξίδα ζωής.
Οι συνομιλητές στέκονται και σε ζητήματα πολιτικής, η αριστερά και η στάση της, τα πρόσωπα και οι πολιτικές τους παρουσιάζονται χωρίς πάθος, αλλά με έγνοια, ίσως και πικρία. Η έβδομη συνάντηση έχει ως θέμα της τον εβραϊσμό και το ολοκαύτωμα, την εβραϊκή ταυτότητα και τον αντισημιτισμό που διαχέεται, ακουμπά όλες τις πλευρές της κοινωνίας και φτάνει στη Χρυσή Αυγή. Ο Ζουμπουλάκης για κάποια από τα θέματα που πραγματεύεται με τον συνομιλητή του σε αυτές τις συναντήσεις έχει γράψει ήδη βιβλία. «Στ’ Αμπέλια» για τα αξέχαστα καλοκαίρια στο χωριό και το τι σήμαναν για τη μετέπειτα ζωή του, «Για το σχολείο», για την εμπειρία του ως εκπαιδευτικού και τις θέσεις και προτάσεις του για ένα λειτουργικό σχολείο που επιτελεί τον σκοπό του, που δεν είναι άλλος από το να μάθει το παιδί γράμματα, «Η αδερφή μου» για τη ζωή, την αρρώστια, τον θάνατο της αδερφής του που τον καθόρισαν. Για τη Γιούλα, ένα βιβλίο γραμμένο με σκοπό να μείνει το όνομά της για πάντα. Δεν επαναλαμβάνεται σε αυτές τις συναντήσεις. Τοποθετείται ξανά, με το κέντρισμα του συνομιλητή του, με σιγουριά και πειθώ.
Η αρρώστια και το νόημά της
Το πιο εσωτερικό, το πιο ντελικάτο και ωστόσο το πιο τραχύ θέμα συζήτησης είναι αυτό για την αρρώστια και το νόημά της. Η αρρώστια της αδερφής του και η δική του επίσης αποτελούν το έναυσμα για να τοποθετηθεί απέναντι στα εσώτατα υπαρξιακά ερωτήματα, στη σχέση με το Θείο, στην αγωνία της ζωής και του θανάτου, την ηθική κλήση που προκαλεί η σοβαρή αρρώστια, την αδήριτη ανάγκη της δημιουργικότητας ως όρου επιβίωσης, την πρόκληση να αλλάξεις εξαιτίας της, να μη μείνεις ο ίδιος, με τον κίνδυνο βέβαια να γίνεις πολύ σκληρός.
Οχι μόνο η απόλαυση της κατάθεσης των απόψεων αλλά και ο τρόπος αποδεικνύεται ουσιώδης στη γοητεία του. Ο Στρατής Μπουρνάζος προσέρχεται όχι απλώς προετοιμασμένος, αλλά έτοιμος να διαλεχθεί. Με αντιρρήσεις και διάφορο σκεπτικό, με ανάδειξη του γόνιμου και άγονου της συζήτησης, με τρόπο εκμαίευσης των απόψεων αλλά και ανατροφοδότησης της συζήτησης, αναδεικνύει την παιδεία αμφοτέρων, τον διάλογο με λιγότερη αφέλεια και περισσότερη αγωνία. Αυτό που πραγματικά μας λείπει, να ακούμε, να σκεπτόμαστε, να τοποθετούμαστε, τιθασεύοντας το άναρχο θυμικό μας.
Τούτη η, χωρίς συμβατικότητες, αλλά με ειλικρίνεια, ευρυμάθεια και ευγένεια, σειρά συζητήσεων δεν παραθέτει απλώς γνώμη και άποψη, θέτει υπό δοκιμασία τη σκέψη μας και την κινητοποιεί. Αυτήν τη χάρη μας προσφέρουν απλόχερα οι δύο πραγματικοί στοχαστές.