ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ
Το μάγουλο της Παναγίας
Αυτοβιογραφική εικασία του Γεωργίου Καραϊσκάκη
Εκδ. Αγρα
Ο ποιητής, αρθρογράφος της εφημερίδας «Η Καθημερινή», κριτικός λογοτεχνίας και δοκιμιογράφος Παντελής Μπουκάλας συνέθεσε μια αυτοβιογραφική εικασία του Γεωργίου Καραϊσκάκη, του θρύλου του απελευθερωτικού αγώνα, του «προϊόντος της Ελληνικής Επαναστάσεως» κατά τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, η οποία συνδυάζει τα πραγματικά γεγονότα, όπως αυτά παρουσιάζονται στις μαρτυρίες ή στα δημοτικά τραγούδια, με τις φανταστικές προεκτάσεις. Το έργο αυτό γράφτηκε για να αξιοποιηθεί από τον σκηνοθέτη Θοδωρή Γκόνη, επ’ ευκαιρία των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, αλλά η πανδημία ματαίωσε τα σχέδια.
Το κείμενο είναι θεατρικά δομημένο, με τον κάθε λόγο από τους τέσσερις να προσθέτει κάτι ιδιαίτερο στη συνολική εικόνα του ήρωα, είτε αυτό είναι θετικό είτε αρνητικό. Ο Γ. Καραϊσκάκης, μια λαϊκή, εκρηκτική μορφή του Αγώνα, που συνδυάζει την υπερβολή με το μέτρο όταν χρειαστεί, συγκρούεται με εχθρούς και «οικείους», με συναγωνιστές, ενώ ο λόγος, όπως και οι πράξεις του πυροδοτούν αντιδράσεις, μολονότι ο ίδιος γνωρίζει πώς να «υποτάσσεται» στην υπηρεσία του Αγώνα, παραβλέποντας τις προσωπικές του φιλοδοξίες.
Η ενασχόληση, εδώ και πολλά χρόνια, του Παντελή Μπουκάλα με το δημοτικό τραγούδι τού παρέχει επιπλέον άνεση για να ασχοληθεί με το πορτρέτο ενός λαϊκού ήρωα και μάλιστα μιας προσωπικότητας που είχε γοητεύσει μελετητές, αλλά και δημιουργούς όπως ο Κωστής Παλαμάς και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Με διεισδυτική ματιά αναπαριστά μέσω των διαλόγων την εποχή, στο κέντρο της οποίας, μεταξύ άλλων, βρίσκεται ο «γιος της καλογριάς», ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο ελεύθερος άντρας που αγωνίζεται να κατακτήσει τα αυτονόητα, αλλά και να υποτάξει τις σκοτεινές πλευρές του ατίθασου εαυτού.
Λαϊκός και δόκιμος
Ο λόγος πότε γίνεται λαϊκός, πότε δόκιμος, ενώ συχνά χρησιμοποιούνται λέξεις που αποδίδουν την τόλμη και την αθυροστομία του ήρωα. Ο Π. Μπουκάλας, εξάλλου, στην έρευνά του χρησιμοποίησε βιογραφικά στοιχεία, ιστορικές μελέτες, αλλά και κείμενα σπουδαίων λογοτεχνών. Από αυτούς, όμως, τους διαλόγους δεν λείπει η φωνή του ίδιου του συγγραφέα, η οποία προβάλλει διλήμματα, ανησυχίες και σκέψεις που έχουν διάρκεια στον χρόνο και προσδίδουν ζωντάνια στο κείμενο. Οι αναφορές σε πραγματικά γεγονότα εναρμονίζονται πλήρως με την εικόνα και την ατμόσφαιρα της εποχής, αλλά και με τις προθέσεις του συγγραφέα, ο οποίος δεν παρουσιάζει την αγιογραφία του πρωταγωνιστή. Aλλωστε, η προσωπικότητα του θρύλου της Επανάστασης του ’21 παρουσιάζεται στις σωστές διαστάσεις, ανταποκρίνεται στα ανθρώπινα, που δεν είναι μονοδιάστατα, ενώ επιτυγχάνεται η πειστική και αυθεντική απόδοση, η οποία δεν απευθύνεται μόνο στο θυμικό του αναγνώστη, αλλά και τη λογική.
Ακόμη και σήμερα εμπνέουν τους συγγραφείς μορφές του απελευθερωτικού αγώνα του ’21 με τις πράξεις και την προσωπικότητά τους, αλλά γίνεται πιο πειστική η μεσολάβηση όταν το αποτέλεσμα της εργασίας τους δεν εμπεριέχει υπερβολές, όταν οι πρωταγωνιστές προσεγγίζονται υπό το πρίσμα των ανθρωπίνων, τα οποία είναι ρευστά και άκρως ευμετάβλητα. Μόνο τότε κατανοείται η προσφορά τους στον Αγώνα, αξιολογούνται οι αρετές και τα ελαττώματα στις σωστές τους διαστάσεις και εντός του ιστορικού και κοινωνικού πλαισίου, κάτι που πέτυχε ο συγγραφέας με την αυτοβιογραφική εικασία του Γ. Καραϊσκάκη.