Στον χαλικόστρωτο δρόμο που συνδέει την πόλη του Μεσολογγίου με τις Αλυκές, ξεπροβάλλει ένα ταξί. Μια τετραμελής οικογένεια με τα μπαγκάζια της αποβιβάζεται. Ενα χαμόγελο διαγράφεται στα πρόσωπα όλων – οι διακοπές ξεκινούν. «Από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 πηγαίναμε για μπάνια για μια εβδομάδα οικογενειακώς στις Αλυκές, όπου μας φιλοξενούσε ο διευθυντής, φίλος των γονιών μου», θυμάται σήμερα ο Μεσολογγίτης δικηγόρος, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της «Διεξόδου», Νίκος Κορδόσης.
Η μύηση
Μπορεί για την υπόλοιπη οικογένεια το ταξίδι –όπως τότε φάνταζε ο δρόμος των 5 χιλιομέτρων από την πόλη μέχρι την Τουρλίδα– να είχε ως στόχο τον παραθερισμό, για τον ίδιο όμως ήταν η εβδομάδα μύησης στη διαδικασία παραγωγής αλατιού. Μαζί με τον συνομήλικό του, γιο του διευθυντή, τριγυρνούσαν ανάμεσα σε εκατοντάδες εργάτες – δύο αμούστακα αγόρια που τους παρακολουθούσαν, όσο εκείνοι πότιζαν τα «τηγάνια» και γέμιζαν με αλάτι τα βαγονέτα που προορίζονταν για το αλώνι. Οι ρυθμοί άλλωστε ήταν πυρετώδεις, καθώς την εποχή εκείνη οι εργασίες έφθαναν στην κορύφωσή τους.
Ο θαυμασμός που είχε ως μικρό παιδί για το τοπικό προϊόν της πατρίδας του ήρθε και πάλι στην επιφάνεια πολλές δεκαετίες αργότερα, με παρότρυνση της συζύγου του, που και εκείνη είχε εντυπωσιαστεί στη θέα των Αλυκών που πρωτοαντίκρισε όταν είχε μετακομίσει στην πόλη. «Σκεφτήκαμε τότε να παρουσιάσουμε το αλάτι, αναδεικνύοντας τον ρόλο που έχει παίξει στην οικονομία και στον πολιτισμό σε βάθος αιώνων, αλλά και να εξοικειώσουμε το κοινό με όλα τα είδη αλατιού που υπάρχουν», εξηγεί στην «Κ» η κ. Δέσποινα Κανέλλη, εκπαιδευτικός, που ανέλαβε την ιστορική έρευνα το 2008. Αποτέλεσμα της άοκνης αναζήτησής της ήταν το 2010 η έκθεση «Αλάτι – ο λευκός θησαυρός», την οποία επισκέφθηκαν μέσα σε 2,5 μήνες 7.500 άτομα. Μαύρο αλάτι Χαβάης και μπλε Περσίας, αλάτια σε διαφορετικές κοκκομετρίες –από άχνη έως συμπυκνωμένο σε πλάκες– ήταν μόνο μερικά από τα εκθέματα της προσωρινής έκθεσης από την οποία γεννήθηκε το όνειρο για ένα μουσείο αφιερωμένο στο τοπικό προϊόν.
Το κτίσμα των Αλυκών
Και θα παρέμενε ένα όνειρο, αν το ζεύγος και μερικοί στενοί του φίλοι δεν επέμεναν. «Το 2011 έπειτα από συζητήσεις ο δήμος μάς παραχώρησε τον “θάλαμο”, ένα κτίσμα του ’30 που βρισκόταν στις Αλυκές και φιλοξενούσε τους εργάτες όσο η πρόσβαση ήταν δύσκολη, ενώ μετά μετατράπηκε σε αποθήκη για σανό από άλογα». Από τη δεκαετία του ’90 σταδιακά είχε εγκαταλειφθεί και έχρηζε ανακαίνισης. «Οι οιωνοί ήταν αρχικά καλοί, αλλά μετά ξέσπασε η οικονομική κρίση και όλα πάγωσαν», επισημαίνει ο κ. Κορδόσης, που τελικά χρειάστηκε να εργαστεί αθόρυβα για περίπου δέκα χρόνια μέχρι τα εγκαίνια του μουσείου, που έγιναν τον Σεπτέμβριο του 2020 – πενήντα μέρες πριν από το lockdown. «Κατορθώσαμε να συγκεντρώσουμε πρωτότυπο εκθεσιακό υλικό προερχόμενο από τριάντα και πλέον χώρες του εξωτερικού, το οποίο σήμερα με μεγάλη υπερηφάνεια παρουσιάζουμε στο Μουσείο Αλατος που δημιουργήσαμε, χωρίς επιδοτήσεις ή υπαγωγή σε κάποιο εθνικό ή ευρωπαϊκό πρόγραμμα, αλλά με ίδιους πόρους, την έμπρακτη αγάπη ελάχιστων προσωπικών μας φίλων και τη βοήθεια της αλατοβιομηχάνου Τέτας Δαδακαρίδη, που μας χορήγησε πολλά “ιδιαίτερα” προϊόντα αλατιού», προσθέτει η κ. Κανέλλη.
Στα δέκα αυτοτελή τμήματα του μουσείου μαθαίνουμε πώς παρουσιάστηκε το αλάτι στον πλανήτη και ποιες είναι οι αλατούχες περιοχές, παρακολουθούμε ένα βίντεο με τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής αλατιού στις Αλυκές Μεσολογγίου, περιεργαζόμαστε μια συλλογή με 1.500 αλατιέρες από το 1800 και έπειτα, ενημερωνόμαστε για τη μεγάλη ανταλλακτική αξία του αλατιού. «Για την εξασφάλιση του δανείου που έδωσε η Αγγλία στην Ελλάδα υποθηκεύτηκαν μεταξύ άλλων και οι Αλυκές όλης της χώρας, ενώ και για την εξασφάλιση του προσωπικού δανείου που χορήγησε ο Λόρδος Βύρων στο Μεσολόγγι ο Μαυροκορδάτος εγγυήθηκε την εξόφληση με τα εισοδήματα από τις δύο Αλυκές του Μεσολογγίου», επισημαίνει ο ίδιος, «στη σύγχρονη δε ιστορία το αλάτι είχε τη χρήση νομίσματος στην Αιθιοπία μέχρι το 1970».
Ομως η μοναδικότητα του αλατιού αναδεικνύεται περισσότερο στις λαογραφικές και γλωσσολογικές αναλύσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι με τους καλούς μας φίλους «έχουμε φάει ψωμί και αλάτι», ενώ στη δασυνόμενη αρχαία λέξη “αλς” οφείλουν την ονομασία τους ο Αλιμος, η Αλόννησος, η Αγχίαλος, αλλά και το… Σάλτσμπουργκ και το salary».