Ο πρώτος ομιλητής έκανε λόγο για ένα νοερό εικαστικό ταξίδι τέχνης και ζωής, «που στις αποσκευές του περιλαμβάνει σελίδες από την απώτερη και τη νεότερη ιστορία μας». Ο δεύτερος αναφέρθηκε στην «ικανότητα της τέχνης να διαχειρίζεται τη μνήμη με τρόπο στοχαστικό και να μας απευθύνει σύγχρονα και επείγοντα ζητήματα». Κάπως έτσι συνόψισαν τους 27ους εικαστικούς «Πλόες» του Ιδρύματος Π. και Μ. Κυδωνιέως της Ανδρου, πρώτα ο πρόεδρος του ιδρύματος, Νικόλαος Σιγάλας, και έπειτα ο δήμαρχος του νησιού, Δημήτρης Λοτσάρης, στη χθεσινή διαδικτυακή συνέντευξη Τύπου, όπου παρουσιάστηκε η φετινή έκθεση του πολυετούς εικαστικού θεσμού.
«Τροχιές μνήμης» είναι ο τίτλος της, καθώς είναι αφιερωμένη στη 200ετηρίδα της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά και σε όσα μεσολάβησαν διαμορφώνοντας νέες αντιλήψεις στις νεότερες γενιές και εμπλουτίζοντας το συλλογικό ασυνείδητο· δέκα καλλιτέχνες επιλέχθηκαν να συμμετάσχουν, επειδή στα έργα τους διατυπώνουν προβληματισμούς για τη διαχρονικότητα της μνήμης· όλα αυτά, όμως, τα εξήγησε καλύτερα η επιμελήτρια του εγχειρήματος, η ιστορικός της τέχνης Αθηνά Σχινά.
Ως κεντρικό σημείο αναφοράς της έκθεσης, που πραγματοποιείται από τις 31 Ιουλίου έως τις 3 Οκτωβρίου, παρουσιάζεται ένα έργο του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ με τίτλο «Το πέρασμα», που αποτυπώνει τις μνήμες των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων. Η παρουσία του Θεόφιλου σε ένα θεσμό που, όπως οι «Πλόες», αφορά μεταπολεμικούς δημιουργούς δεν είναι τυχαία. Ο Θεόφιλος, όπως τόνισε η Αθηνά Σχινά, «πίστεψε ότι η ιστορία μπορεί να γίνει θρύλος, ο καθημερινός άνθρωπος να ταυτιστεί με τον ήρωα και οι ήρωες να ταυτιστούν με τους διαχρονικούς θεούς. Δεν έζησε την Επανάσταση, αλλά πολέμησε με τον χρωστήρα του, έχοντας συμπεριλάβει στο έργο του τις μνήμες της».
Οι σύγχρονοι εικαστικοί που παίρνουν μέρος εκφράζουν ο καθένας με τον δικό του τρόπο τις σημασίες, τις επιτελέσεις και τις επιρροές που παίρνουμε από τις παλαιότερες και τις πρόσφατες μνήμες μας. Ενδεικτικά, ο Βαγγέλης Τζερμιάς εμπνέεται από την Επανάσταση ανεξαρτήτως επετείων και με την εξπρεσιονιστική πινελιά του μεταφέρει, σύμφωνα με την Αθηνά Σχινά, «την ορμή και τη φλόγα της, φυγοκεντρίζoντας τον χώρο εντός της». Η Ντιάνα Μπισογιάννη, διεθνής εκπρόσωπός μας στο καλλιτεχνικό κίνημα Arts and Crafts movement, τυπώνει όψεις του Αγώνα σε υφασμάτινα γλυπτά, με τα οποία μπορεί κανείς ακόμα και να σκεπαστεί, έτσι ώστε «να προσοικειώνεται την ιστορία και τους μύθους του». Και η Χριστίνα Σαραντοπούλου, που έχει ως μοτίβο της τα δακτυλικά αποτυπώματα, θυμίζει τον στωικό φιλόσοφο Χρύσιππο, που μιλώντας από τότε για την έννοια του υποσυνείδητου, παρατηρούσε ότι «πάνω του καθιζάνουν πολλές μνήμες, που όταν τις ανασύρουμε τους αφήνουμε τα ψυχικά μας αποτυπώματα». Η Ντέπη Παυλίδου ανοίγει διάλογο ανάμεσα στην οργανική ύλη του μεταξιού και στον οργανικό ρόλο που έχουν οι μνήμες στις καθημερινές προκλήσεις. Ο Βασίλης Πέρρος ενδιαφέρεται για τη βάρκα ως μεταφορέα τραυμάτων και οραμάτων, ενώ ο Τάκης Ζερδεβάς δημιουργεί μια αλφαβήτα της επισκόπησης, της ενδοσκόπησης, της παρατήρησης και της αποτύπωσης όσων βλέπουμε και αισθανόμαστε, στην καλλιτεχνική δημιουργία. Ο Ζερδεβάς είναι επίσης μέλος της ομάδας For Cancel, που συμμετέχει στην έκθεση με δύο συλλογικά έργα: το ένα, φιλοτεχνημένο από τον Μάκη Φάρο και τη Ζωή Πυρίνη, συνδυάζει την αναλογική με την ψηφιακή τεχνολογία, το παρελθόν με το παρόν· το άλλο, το οποίο συνυπογράφουν όλοι οι παραπάνω μαζί με τις Γιούλα Χατζηγεωργίου και Γιασεμή Ράπτη, χαρακτηρίζεται από ένα χιούμορ «βιτριολικό»: πάνω σε πέντε τούρτες αποτυπώνονται φωτογραφίες από τα «αζήτητα» της ιστορίας, φωτογραφίες ανθρώπων που δεν βρίσκονται στη ζωή και είναι έτοιμοι να καταναλωθούν, ακόμα και ως μνήμη.
«Ομως, το έργο δεν δείχνει μόνο ότι αναλώνεις και αναλώνεσαι», έλεγε η Αθηνά Σχινά. «Τα αζήτητα, μέσα από την τέχνη γιορτάζουν και αυτά, επαναστατούν. Η μνήμη είναι τρόπος αντίστασης, ανάλογα με το πώς θα δεις, θα συνδυάσεις, θα επεξεργαστείς και θα οικειοποιηθείς τα περιεχόμενά της, για να διαμορφώσεις ουμανιστικά αξιακά συστήματα».