«Αποτέφρωσις των παλαιών ανακτόρων», «Καταστροφή ολόκληρου του δάσους», «Μεγάλη πυρκαγιά εις το Τατόιον», «Το πυρ προχωρεί – Υπερπεντήκοντα τραυματίαι στρατιώται», «Κινδυνεύει το Στροφύλι». Με αυτούς τους τίτλους κατέγραψαν οι αθηναϊκές εφημερίδες του 1916 την πιο καταστροφική πυρκαγιά στα πρώην βασιλικά κτήματα που εκδηλώθηκε στις 30 Ιουνίου.
Η πρόσφατη φωτιά της Βαρυμπόμπης ήταν η τελευταία σε μια σειρά μικρότερων και μεγαλύτερων πυρκαγιών που απείλησαν κατά καιρούς τον ιστορικό πυρήνα του κτήματος. Πυρκαγιές μικρής έκτασης εκδηλώνονταν στο κτήμα και πριν από το 1916, κυρίως από τους σπινθήρες που πετάγονταν από το τρένο που εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς – Λάρισα – Θεσσαλονίκη και περνούσε από το Τατόι. Ωστόσο, η πυρκαγιά εκείνης της χρονιάς σηματοδότησε και το τέλος της πρώτης «χρυσής εποχής» του Τατοΐου. «Το πυρ μαίνεται κυριολεκτικώς προς όλας τας διευθύνσεις», έγραφε ο απεσταλμένος της εφημερίδας «Εθνος» από τη Βαρυμπόμπη του 1916. «Τεράστιαι φλόγες προχωρούν προς την Κηφισιάν και τη Σταμάταν. Αριστερά προχωρεί απειλούν τη Χελιδόνα και το Μενίδι. Αυτή τη στιγμή καίονται οι Αδάμαι. Το πυρ παμφάγον προχωρεί αλματωδώς».
Σε εκείνη την πυρκαγιά πέθαναν περίπου 20 άτομα, καταστράφηκαν κτίρια των ανακτόρων, κάηκαν 33.000 στρέμματα δάσους και αφανίστηκε μεγάλο μέρος της πανίδας του Τατοΐου. Την τελευταία στιγμή σώθηκε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος από έναν Εύζωνο και έναν στρατιώτη που τον έβγαλαν έξω από τις φλόγες.
Παρά τις συλλήψεις και τις ανακρίσεις για ενδεχόμενο εμπρησμό, ο ιστορικός Κώστας Σταματόπουλος εκτιμά ότι η πυρκαγιά του ’16 δεν προκλήθηκε από τις συγκρούσεις του Εθνικού Διχασμού. «Εκείνες τις μέρες είχαμε παρατεταμένη ξηρασία, πολύ υψηλές θερμοκρασίες και ξαφνικά πολύ έντονους ανέμους, φλεγόταν όλη η Ελλάδα», λέει στην «Κ» και πράγματι ιστορικό κλιματικό αρχείο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών επιβεβαιώνει ότι το διάστημα 19-23 Ιουνίου 1916 ο υδράργυρος σε πολλές περιοχές της χώρας κυμαινόταν από τους 43 έως τους 45 βαθμούς Κελσίου.
Για την προστασία του κτήματος οι διευθυντές του, Οθων Βάισμαν και Βασίλης Δρούβας, δημιούργησαν αντιπυρικές ζώνες. Ο Βάισμαν όμως, σύμφωνα με τον κ. Σταματόπουλο, δεν είχε εμπειρία από τη συμπεριφορά του πεύκου και των κουκουναριών που δυσκολεύουν τον περιορισμό μιας πυρκαγιάς και οι σχεδιασμοί του δεν λειτούργησαν. Ο Δρούβας, που ανέλαβε το 1925, έζησε στις αρχές του ’30 μια μεγάλη φωτιά που έκαψε περίπου 10.000 στρέμματα δάσους, αλλά μετά θωράκισε αντιπυρικά το Τατόι διευρύνοντας τις αντιπυρικές ζώνες και φυτεύοντας δέντρα που δεν αναφλέγονται εύκολα, όπως τα κυπαρίσσια. Οι επόμενες δύο μεγάλες πυρκαγιές του Τατοΐου που έκαψαν χιλιάδες στρέμματα δάσους σημειώθηκαν το 1945 (στο τέλος του Εμφυλίου) και το 1974 (μετά το δημοψήφισμα), πίσω από τις οποίες υπήρχαν πολιτικά κίνητρα, σύμφωνα με τον κ. Σταματόπουλο. Ο ιστορικός μας λέει επίσης για ένα «βιβλίο πυρκαγιών», ένα ημερολόγιο που διατηρούνταν στο Τατόι με τα συμβάντα και τις αναδασώσεις, το οποίο όμως μάλλον έχει χαθεί μαζί με ένα μέρος της περιουσίας του κτήματος το 2003.
Προληπτική απομάκρυνση
Το υπουργείο Πολιτισμού απομάκρυνε το βράδυ της Τρίτης, προληπτικά, έναν αριθμό πολύτιμων αντικειμένων από το Τατόι, με τη συνδρομή του στρατού, τα οποία θα επιστρέψουν μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες. Στην ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ σημειώνεται ότι τον περασμένο Μάιο, σε συνεργασία με την Πολιτική Προστασία, έγιναν εργασίες καθαρισμού και αποψίλωσης, υπογειοποίησης καλωδίων και δημιουργήθηκαν αντιπυρικές ζώνες για την προστασία του ιστορικού πυρήνα.
Σε πρόσφατη ανακοίνωσή του (Μάιος 2021), ο Σύλλογος Φίλων Προστασίας Τατοΐου είχε επισημάνει εκ νέου την ανάγκη διάνοιξης των υφιστάμενων αντιπυρικών ζωνών περιμετρικά των 6.000 στρεμμάτων του ιστορικού πυρήνα και τη δημιουργία ταμιευτήρων νερού και συστήματος υδροδότησης για την προστασία του κτήματος.