Καθαρή, αμιγής, ατόφια λογοτεχνία

2' 43" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η. Χ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ 
Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη 
εκδ. Κίχλη, σελ. 96

Καθαρή, αμιγής, ατόφια λογοτεχνία-1Πενήντα χρόνια από την πρώτη εμφάνιση του Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλου (γεν. 1930) και της «Οδοντόκρεμας με χλωροφύλλη» (1973), οι κριτικοί αναρωτιόμαστε ποιο είναι το μυστικό που καθιστά τα έντεκα ολιγοσέλιδα και φαινομενικώς απλοϊκά διηγήματα της συλλογής συναρπαστικά αναγνώσματα, γοητευτικά πεζογραφήματα, σημαντικά κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Διαπιστώνουμε τις αρετές τους –την τέχνη του συγγραφέα να συνδυάζει την αγαθή προαίρεση με το χιούμορ, να συνθέτει το ειρωνικό σκώμμα με την ενοχή, να διαπλέκει την κωμική ματιά με τη λύπη–, την ικανότητα να παράγει δηλαδή μέσα σε ελάχιστες γραμμές ποικίλα συναισθήματα, ρυθμούς, τόνους.

Δεν κατορθώνουμε ωστόσο να δώσουμε ικανοποιητική απάντηση στο τι είναι εκείνο που κάνει την «Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη» και εν συνεχεία τις οκτώ συλλογές που ακολούθησαν (σύνολο 88 διηγήματα) να είναι ευχάριστα κείμενα, διασκεδαστικά γραπτά, ενίοτε μάλιστα ξεκαρδιστικά, ταυτόχρονα όμως να διαθέτουν υψηλή συγκινησιακή βαρύτητα και υπαρξιακό βάθος. Πρόκειται για απλές ιστορίες: η ερωτική αφύπνιση ενός έφηβου ήρωα μες στο παραδείσιο πατρικό κτήμα, το πάθημα ενός άλλου σε νεανικό χορό τον καιρό της ανέχειας που ακολούθησε τον πόλεμο, το εύγευστο παρελθόν και η παρούσα πλήξη, τα πικρά γυρίσματα της τύχης με τις άσχημες εκπλήξεις που επιφυλάσσει η ζωή, ο απολογισμός ενός μεσήλικα που με συγκίνηση συνειδητοποιεί το πέρασμα του χρόνου. Οι περισσότερες ιστορίες αφορούν τον ιδιωτικό βίο και μόνον δύο τον δημόσιο, καθώς εκτυλίσσονται στον καιρό της γερμανικής Κατοχής και του ελληνικού Εμφυλίου. Και στο κέντρο βρίσκεται το εγώ, η φωνή του αφηγητή που, είτε εξιστορεί τη δική της περιπέτεια είτε του στενού περιβάλλοντος, παραμένει λιτή, διακριτική, οξυδερκής, στοχαστική. Και αυτές είναι οι αρετές που συνθέτουν το ήθος των κειμένων· το ήθος της έκφρασης και το ήθος της στάσης. 

Γιατί στον Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλο, στον Η.Χ.Π., τα δυο αυτά είναι αξεχώριστα. Ο άνθρωπος που εξιστορεί είναι καλοπροαίρετος, σεμνός, καθόλου εγωκεντρικός, και ο λόγος με τον οποίο εκφράζεται είναι απλός, διεισδυτικός, δραστικός, διαθέτει απόλυτη οικονομία. Η αγάπη έτσι του αφηγητή για το μικρό, το καθημερινό και το τρέχον συνδυάζεται με μια έκφραση η οποία προσφεύγει στη σαφήνεια, στη λεπτότητα και αναμφίβολα στην κομψότητα. Οχι στην επίδειξη ακκισμού και αυταρέσκειας, αλλά στην καλαισθησία και στο γούστο, απόρροια ευαισθησίας και μιας στέρεα δομημένης σχέσης με τον κόσμο. Το ήθος της στάσης εκβάλλει στη γραφή, το ήθος της γραφής δραματοποιεί, υποβάλλει, εκφράζει τη στάση. Και τα δυο μαζί παράγουν το ιδιαίτερο βλέμμα του Η.Χ.Π., αυτό το μείγμα ευθύτητας και υπαινιγμού, σοβαρότητας και παιχνιδιού, ηδύτητας και στοχασμού· αυτό το κράμα ασήμαντου και σημαντικού, καλοζυγισμένου και στιβαρού, ανάλαφρου και ουσιαστικού· αυτή η συνένωση περιγραφής και δραματοποίησης, ρεαλισμού και ποίησης, απλού πλαστικού λόγου εμπλουτισμένου απ’ την καλή γνώση της καθαρεύουσας.

Τα κείμενα του Η.Χ.Π. φυλάσσουν ζηλόφθονα τα μυστικά τους. Οσες  προσπάθειες κι αν έχουμε κάνει να περιγράψουμε την ιδιοσυστασία τους, όσες αναλύσεις κι αν έχουμε επιχειρήσει να διατυπώσουμε, τα τεχνάσματά τους, η ουσία της τέχνης τους μας διαφεύγει. Γιατί κάθε συστατικό του πολύτιμου υφάσματος που συνιστά τα κείμενα καταλαμβάνει τη μία και μοναδική θέση που του αναλογεί, κάθε λέξη που συνθέτει αυτά τα ανεπανάληπτα γραπτά είναι τοποθετημένη στο ένα και μοναδικό σημείο που οφείλει να είναι, κάθε ήρωας, κάθε πράξη, κάθε ιδέα παίζουν τον έναν και μοναδικό ρόλο που η σοφία του κειμένου τούς έχει αναθέσει να παίξουν. Κι όλα μαζί αποτελούν την προϋπόθεση για την παραγωγή της καθαρής, της αμιγούς, της ατόφιας λογοτεχνίας.

comment-below Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή
MHT