Δίπλα στη Μεγάλη Αίθουσα του ιστορικού Πανεπιστημίου της Πάντοβας βρίσκεται μικρός, με υπερυψωμένο ξύλινο έδρανο, χώρος που κτίστηκε, σύμφωνα με την παράδοση, για να καλύψει τις διδακτικές ανάγκες του Γαλιλαίου. Λέγεται ότι η παράπλευρη αυτή αίθουσα είχε διαμορφωθεί έτσι, για να μπορούν να βλέπουν τον κορυφαίο αστρονόμο, όταν δίδασκε, οι πολυάριθμοι φοιτητές που παρακολουθούσαν τα μαθήματά του.
Πολύ αργότερα, στα χρόνια της πρυτανείας του αρχαιολόγου Κάρλο Αντι (1932-1943), ο χώρος φιλοξένησε πίνακες σαράντα ξένων σπουδαστών του Πανεπιστημίου της Πάντοβας από διάφορες χώρες της Ευρώπης, οι οποίοι είχαν αργότερα διαπρέψει στον χώρο της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας, της ιατρικής, της πολιτικής κ.α. Από την πινακοθήκη των σαράντα ξένων σπουδαστών ο χώρος, που η παράδοση τον συνδέει με τον Γαλιλαίο, ονομάστηκε «Αίθουσα των Σαράντα». Η ιστορία της αίθουσας είναι ενδιαφέρουσα και αξίζει να γίνει ευρύτερα γνωστή.
Οι επιφανείς
Το 1942, οι πανεπιστημιακές αρχές της Πάντοβας αποφάσισαν, στο πλαίσιο της εθνικιστικής προπαγάνδας που καλλιεργούσε τότε το φασιστικό καθεστώς της χώρας, να διακοσμήσουν την αίθουσα με παραστάσεις επιφανών ξένων φοιτητών και πτυχιούχων, για να υπογραμμιστεί η σημασία του πανεπιστημίου ως κέντρου εξάπλωσης της παιδείας σε όλη την Ευρώπη. Ο εικονογραφικός διάκοσμος ανατέθηκε στον ζωγράφο Τζιαν Τζιάκομο νταλ Φόρνο, ο οποίος αφού ζωγράφισε σε καμβά τους πίνακες στο εργαστήρι του στο Μιλάνο, στη συνέχεια τους μετέφερε στο πανεπιστήμιο και τους συναρμολόγησε στους τοίχους της αίθουσας, τον ένα δίπλα στον άλλο, ώστε να σχηματίζουν μια οικουμενική πινακοθήκη. Δεν είναι γνωστό ποιες εικόνες, σχέδια ή χαλκογραφίες είχε υπόψη του ο καλλιτέχνης, για να ζωγραφίσει ολόσωμους τους διαπρεπείς άνδρες. Πιθανότατα ο Νταλ Φόρνο, όπως θεωρούν Ιταλοί ιστορικοί της τέχνης, είχε χρησιμοποιήσει για τη ζωγραφική ορισμένων πινάκων εικόνες που περιέχονται στην έγκριτη Ιταλική Εγκυκλοπαίδεια Τρεκάνι.
Οι χώρες
Οι χώρες από τις οποίες προέρχονται οι εικονιζόμενοι ξένοι πτυχιούχοι του Πανεπιστημίου της Πάντοβας είναι, μεταξύ άλλων, η Ρωσία, η Αρμενία, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Κροατία, η Ελβετία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία, η Αγγλία και η Ιρλανδία. Αναφέρεται ενδεικτικά ότι ανάμεσα στους εξέχοντες ξένους σπουδαστές του πανεπιστημίου ήταν ο Γερμανός Νικολό Κουζάνο (1401-1464), νομικός, θεολόγος, φιλόλογος, φιλόσοφος και διπλωμάτης, ο Ουίλιαμ Χάρβεϊ (1578-1657), Αγγλος γιατρός, ο οποίος ανακάλυψε την κυκλική κυκλοφορία του αίματος στο σώμα, ο Ρουμάνος Κωνσταντίνος Καντακουζηνός (1650-1716), ο οποίος ίδρυσε στο Βουκουρέστι ακαδημία κατά το πρότυπο του Πανεπιστημίου της Πάντοβας, και ο Ιρλανδός Ολιβερ Γκόλντσμιθ (1728-1774), ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και μυθιστοριογράφος.
Από τον ελληνικό χώρο οι Ιταλοί επέλεξαν να περιληφθούν στην πινακοθήκη της «Αίθουσας των Σαράντα» τρεις εμβληματικές προσωπικότητες που είχαν δεσμούς με το Παντάβειο Πανεπιστήμιο: τον Ιωάννη Αργυρόπουλο, τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο τον εξ Απορρήτων και τον Ιωάννη Καποδίστρια.
Κορυφαία προσωπικότητα της βυζαντινής λογιοσύνης, ο Ιωάννης Αργυρόπουλος ανήκει στους διανοουμένους που είχαν κατακλύσει την Ευρώπη μετά την τουρκική κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, κομίζοντας μαζί τους πηγές, άγνωστες μέχρι τότε στους κύκλους των μορφωμένων της Εσπερίας. Ηταν μέλος της βυζαντινής αντιπροσωπείας που είχε συνοδεύσει τον αυτοκράτορα στη σύνοδο Φεράρας-Φλωρεντίας. Φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβας, από το οποίο έλαβε το 1444 πτυχίο Θεολογίας και διετέλεσε πρύτανης της Σχολής των Ιατροφιλοσόφων. Δίδαξε ως καθηγητής των Ελληνικών στη Φλωρεντία και μετέφρασε στα λατινικά έργα του Αριστοτέλη. Εικόνες του, φιλοτεχνημένες από τον Γκιρλαντάιο και τον Γκότζολι, σώζονται αντίστοιχα στην Καπέλα Σιξτίνα στο Βατικανό και στο παρεκκλήσιο του παλατιού των Μεδίκων στη Φλωρεντία.
Ο πολύγλωσσος Φαναριώτης ιατροφιλόσοφος Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ Απορρήτων έζησε στα τέλη του 17ου και στις αρχές του 18ου αιώνα και ανέπτυξε αξιόλογη διπλωματική δραστηριότητα ως μέγας διερμηνέας της Υψηλής Πύλης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (μεταξύ άλλων διαπραγματεύθηκε το 1699 τη συνθήκη του Κάρλοβιτς). Σπούδασε ιατρική στα Πανεπιστήμια της Πάντοβας, από όπου έλαβε το 1662 το πτυχίο του, και της Μπολόνιας, από όπου έλαβε το 1664 το διδακτορικό του δίπλωμα, με θέμα την πνευμονική κυκλοφορία του αίματος.
Ο τρίτος, τέλος, εικονιζόμενος, Ιωάννης Καποδίστριας, πρώτος κυβερνήτης του νέου ελληνικού κράτους, σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πάντοβας, από το οποίο έλαβε το 1797 το διδακτορικό του δίπλωμα.
Η επέτειος
Το 2022, το Πανεπιστήμιο της Πάντοβας θα εορτάσει την επέτειο των 800 ετών από την ίδρυσή του. Με την ευκαιρία του εορτασμού, οι πανεπιστημιακές αρχές κάλεσαν διάφορους φορείς που είχαν, λόγω καταγωγής, σχέση με τους διάσημους ξένους σπουδαστές να αναλάβουν τη συντήρηση των ζωγραφικών παραστάσεων που βρίσκονταν σε κακή κατάσταση διατήρησης, «υιοθετώντας» μία από τις σαράντα εικονιζόμενες σε πίνακες προσωπικότητες. Η ιστορική Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Βενετίας, σεβαστός θεσμός στην τοπική κοινωνία, ανταποκρίθηκε ασμένως στην πρόσκληση που της απηύθυνε το ιταλικό πανεπιστήμιο να «υιοθετήσει» την εικόνα του Ιωάννη Αργυρόπουλου και φρόντισε χωρίς καθυστέρηση να εξασφαλίσει χορηγία, για να συντηρηθεί ο πίνακάς του. Στο πλαίσιο μάλιστα των εορταστικών εκδηλώσεων, η γεραρά κοινότητα της Βενετίας, η οποία ιδρύθηκε στα βενετικά τενάγη το 1498, διοργανώνει τον Σεπτέμβριο ημερίδα στους χώρους του πανεπιστημίου, με σκοπό να τιμήσει τη μνήμη των τριών Ελλήνων (στο επάνω μέρος κάθε πίνακα υπάρχει η ένδειξη «Greco») που κοσμούν με τις παραστάσεις τους την αίθουσα.
Η συμβολή του Πανεπιστημίου της Πάντοβας στη διάδοση της παιδείας στον ελληνικό κόσμο κατά τις περιόδους της Βενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας είναι ανεκτίμητη. Για πολλούς αιώνες το ιταλικό πανεπιστήμιο υπήρξε ο δίαυλος μέσα από τον οποίο ο ελληνισμός επικοινωνούσε με τη δυτική σκέψη. Πολλοί κάτοικοι των βενετοκρατούμενων κυρίως περιοχών, αστοί και άρχοντες σπούδαζαν στη Σχολή των Ιατροφιλοσόφων και στη Νομική Σχολή, και επέστρεφαν μετά στον τόπο τους ως «ντοτόροι της λέτζας», «αβοκάτοι» ή «αβουγαδόροι και «ντοτόροι της μεδιτσίνας». Χαρακτηριστικό του εντυπωσιακού αριθμού των Ελλήνων που είχαν σπουδάσει στην Πάντοβα είναι το γεγονός ότι περίπου 200 οικόσημα Ελλήνων φοιτητών από διάφορες περιοχές, ιδίως την Κρήτη, την Κύπρο και τα Ιόνια Νησιά, είναι ζωγραφισμένα στην οροφή στοάς στο κτίριο του παλαιού πανεπιστημίου, αδιάψευστοι μάρτυρες της ελληνικής παρουσίας στο ιταλικό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα.
Στην ημερίδα που διοργανώνει τον προσεχή μήνα η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα Βενετίας έχει προσκληθεί να απευθύνει χαιρετισμό ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας.
* Η κ. Χρύσα Μαλτέζου είναι ακαδημαϊκός, πρώην διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας.