Η έκθεση εγκαινιάστηκε στην αρχή του Αυγούστου, αλλά την επισκέφτηκα μόλις πριν από λίγες ημέρες. Οι καλοκαιρινές διακοπές, ο καύσωνας ακόμη και ο ποιητικός αλλά «βαρύς» τίτλος της –«As I Was Dying» (Καθώς πέθαινα)– ίσως είναι οι δικαιολογίες μου για την καθυστέρηση. Εκανα λάθος.
Το αίθριο στον τέταρτο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, χάρη στις φωτογραφίες του Ιταλού φωτορεπόρτερ Πάολο Πελεγκρίν –τιμώμενος από το φετινό Athens Photo World–, ανοίγει στον επισκέπτη μια πόρτα προς τον πλανήτη και τη σύγχρονη ιστορία, ταξίδι πολύτιμο στις εποχές της απομόνωσης που ζούμε. Από την Ιαπωνία στην Ινδονησία, από την Αίγυπτο στην Αϊτή, από την Κούβα στο Βατικανό και τη Γαλλία, οι αποστάσεις εκμηδενίζονται και οι άνθρωποι που κυριαρχούν στις εικόνες, μας προκαλούν να τους αντιγυρίσουμε το βλέμμα. Δεν είναι ο θάνατος με τη σκληρότητά του το στοιχείο που πρωταγωνιστεί στις 83 φωτογραφίες της έκθεσης. Είναι τα ανθρώπινα συναισθήματα, που καταγράφει ο φακός με την ευγένεια, το μέτρο και την τέχνη ενός διακεκριμένου, «μάχιμου» φωτορεπόρτερ όπως είναι ο Πελεγκρίν, μέλος του Magnum Photos από το 2005. Η έκθεση «As I was Dying» είναι βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του που εκδόθηκε στη Γαλλία το 2007, αλλά περιλαμβάνει και μεταγενέστερα έργα.
Ολόκληρος ο πλανήτης
«Ισως ο θεατής σκεφτεί ότι οι φωτογραφίες που παρουσιάζουμε δεν έχουν μια συνάφεια όσον αφορά τον τόπο –σχεδόν ολόκληρος ο πλανήτης– και τον χρόνο· καλύπτουν γεγονότα πολλών ετών. Θα έλεγα ότι συνεκτικό στοιχείο τους είναι η καταγραφή της πραγματικότητας, αλλά χάρη στη ματιά του Πελεγκρίν το ντοκουμέντο αποκτά διαχρονικότητα», σχολιάζει ο φωτογράφος Λευτέρης Πιταράκης, που μαζί με τον Βαγγέλη Τάτση επιμελούνται την έκθεση. Στη συζήτησή μας, και από την προσωπική τους γνωριμία, περιγράφει έναν διακριτικό φωτογράφο που φροντίζει να «μπαίνει» στις ζωές των ανθρώπων με τη μεγαλύτερη προσοχή, γνωρίζοντας ότι έχει την «τιμή» να παραβρίσκεται ως μάρτυρας στις πιο σκληρές στιγμές τους, αυτές ενός θανάτου.
«Ο Πελεγκρίν μας δείχνει το πρόσωπο του ανθρώπινου πόνου με έναν τρόπο που ενώ είναι ευθύς και θαρραλέος, βάζει τον θεατή μέσα στη σκηνή κι ας στέκεται πολλά χιλιόμετρα μακριά», σχολιάζει η Χριστίνα Καλλιγιάννη που σχεδίασε την έκθεση. «Οι εξηγήσεις του είναι στην πλειοψηφία τους λιτές, χωρίς λυρισμούς και πολλές πληροφορίες. Η περιγραφή της σκηνής και η αναφορά του γεγονότος αρκεί, καθώς ο άνθρωπος και οι κακουχίες του είναι ο κοινός παρονομαστής στον οποίο ο δημιουργός επιχειρεί να στρέψει τον προβληματισμό. Η επιλογή της ασπρόμαυρης εικόνας δίνει έμφαση στις φόρμες και στις μορφές, σχηματίζοντας την ψευδαίσθηση μιας ενιαίας σκηνής, ενός τοπικού και χρονικού συσχετισμού, ενώ στην πραγματικότητα είναι το ανθρώπινο δράμα αυτό που υφαίνει το νήμα του φωτογραφικού του βλέμματος ενώνοντας πόλεις, στιγμές και γεγονότα».
Ρόλος και ευθύνη
Ο ίδιος ο φωτογράφος στο σημείωμά του, που υποδέχεται στην είσοδο τον επισκέπτη, γράφει: «Οταν δουλεύω και βρίσκομαι εκτεθειμένος στον πόνο των άλλων –την απώλεια ή μερικές φορές τον θάνατό τους– αισθάνομαι ότι λειτουργώ σαν αυτόπτης μάρτυρας. Aυτός είναι ο ρόλος και η ευθύνη μου, να δημιουργήσω δηλαδή ένα στοιχείο για τη συλλογική μας μνήμη. Ενα μέρος αυτής της δουλειάς, πιστεύω, σχετίζεται με την έννοια της ευθύνης. Ισως σε αυτούς τους ανθρώπους θα δοθεί προσοχή μόνον τη στιγμή που υποφέρουν […] Στον θάνατο του άλλου υπάρχει μια απώλεια που ανήκει σε όλους». Αξίζει να αναφέρουμε ξεχωριστά ότι η έκθεση περιλαμβάνει ένα βίντεο πολυμέσου με τίτλο «Bordelines», ένα εξαιρετικό προσωπικό project του Πελεγκρίν στις ΗΠΑ, που συνδέει το αμιγώς φωτογραφικό έργο του με τη σύγχρονη φωτοδημοσιογραφία.
Η έκθεση «As I Was Dying» πήρε παράταση λειτουργίας έως τις 5/9.