Πώς κατέληξαν στο Παρίσι τα περίτεχνα όπλα του Μάρκου Μπότσαρη που φέρνει στη Θεσσαλονίκη το Τελλόγλειο Ιδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ; Ποια ήταν η επίδραση της αρχαιότητας στην εικόνα της Ελληνικής Επανάστασης και στο φιλελληνικό κίνημα; Πώς διασταυρώνονται οι μορφές του Ναπολέοντα και του Μπότσαρη με αυτές του Λεωνίδα και του Μ. Αλεξάνδρου;
Με την πρώτη ματιά μοιάζουν ασύνδετα τόσο διαφορετικά πρόσωπα – πρωταγωνιστές της Ιστορίας και γεγονότα, ωστόσο, με αφετηρία τα σύμβολα, τον ρόλο και τη δύναμή τους στην πολιτική και στην τέχνη, οι παράλληλες ιστορίες υφαίνουν ένα ενδιαφέρον αφήγημα για τη «γλώσσα των συμβόλων» σε μια σύνθετη και πολυεπίπεδη έκθεση που προετοιμάζει εδώ και τρία χρόνια το Τελλόγλειο Ιδρυμα για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση.
Δύο τεκμήρια
Την ιδέα της έκθεσης «Λεωνίδας, Ναπολέων, Μπότσαρης: η γλώσσα των συμβόλων» άρχισαν να ξεδιπλώνουν δύο τεκμήρια: τα άγνωστα χειρόγραφα για την προετοιμασία μιας εκστρατείας του Ναπολέοντα στην Ηπειρο που δεν έγινε ποτέ, καθώς και δύο όπλα του Μπότσαρη που φυλάσσονται στο Musée de l’ Armée στο Παρίσι. Η έρευνα που ακολούθησε οδήγησε σε απρόσμενο υλικό που άντλησε το Τελλόγλειο από μουσεία διαφόρων χωρών (Λούβρο, Musée de l’ Armée, Fondation Dosne-Triers στο Παρίσι, Μουσείο Τέχνης στο Τολέδο, Μuseo Civico Sartorio Τεργέστης, ΗΠΑ, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Μουσείο Μπενάκη, Κεντρική Βιβλιοθήκη ΑΠΘ – Συλλογή Ιωάννη Τρικόγλου, École Française d’ Athènes, Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης) και ιδιωτικές συλλογές. Η μορφή του Λεωνίδα σε πίνακες του Νταβίντ, ο θάνατος του Μπότσαρη σε έργα του Ντελακρουά, του Λιπαρίνι και άλλων ζωγράφων του 19ου αιώνα, ρολόγια, μετάλλια, στρατιωτικά έγγραφα, χειρόγραφα, ταπισερί με φιλελληνικά θέματα και μορφές ηρωικές λειτουργούν ως οδηγός για να κατανοήσουμε σε βάθος την παγκοσμιοποίηση μέσω των συμβόλων: Λεωνίδας, Σπάρτη, Αλέξανδρος, Ναπολέων, Μπότσαρης.
Λάτρης της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και της μυθολογίας, ο Βοναπάρτης θαύμαζε τους Σπαρτιάτες, τον Λεωνίδα, δανειζόταν στοιχεία από τον Μέγα Αλέξανδρο, εξηγεί η διευθύντρια του Τελλόγλειου Ιδρύματος Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, ομότιμη καθηγήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. «Κατά την εξορία του στην Αγία Ελένη οραματίστηκε μια ενωμένη Ευρώπη υπό την εξουσία του και οργανωμένη σύμφωνα με αυτά που θεωρούσε ως κλασικά ελληνικά πρότυπα διακυβέρνησης. Σχεδιάζοντας την επεκτατική πολιτική του στη Μεσόγειο προετοίμασε το έδαφος για μια εκστρατεία στην Ηπειρο. Αγνωστο αρχειακό υλικό εκείνης της στρατιωτικής αποστολής μάς δείχνει τη δράση του Αλή Πασά και τον ναπολεόντειο επεκτατισμό στην Ανατολή αλλά και τον ρόλο του Ναπολέοντα στην αρχή της Ελληνικής Επανάστασης».
Αναφορές στην αρχαιότητα
Η έκθεση, σε σχεδιασμό του σκηνογράφου Παύλου Θανόπουλου, ακολουθεί τις διαδρομές των πρωταγωνιστών στην Επανάσταση μέσα από τις αναφορές στην αρχαιότητα. Τα σύμβολά της ενισχύουν τον φιλελληνισμό της Ευρώπης, ιδιαίτερα στη Γαλλία στις αρχές του 19ου αιώνα, επιδρούν στην εικόνα της Ελληνικής Επανάστασης και διαφοροποιούνται ανάλογα με την απήχηση του ελληνικού ζητήματος στην κοινή γνώμη και στις μεγάλες δυνάμεις της εποχής.
Κι ενώ η μορφή του Λεωνίδα και η θυσία του στις Θερμοπύλες διασταυρώνεται με αυτή του Ναπολέοντα, ο ηρωικός θάνατος του Μπότσαρη γίνεται το νέο σύμβολο. Στο Παρίσι αποθεώνεται ως ο νέος ήρωας. Τη σκηνή του θανάτου και τη μορφή του αποτυπώνουν σπουδαίοι ζωγράφοι (Ντελακρουά, Λιπαρίνι, Λανγκλουά, Ντε Νεβίλ κ.ά.) σε έργα τα οποία, συχνά, στην αναπαραγωγή τους σε χαρακτική συνοδεύονται από σύντομα κείμενα που αναφέρουν τον ήρωα ως Νέο Λεωνίδα.
Εν μέσω της κορύφωσης του φιλελληνισμού στη γαλλική πρωτεύουσα, ο Καποδίστριας στην Ελλάδα προσφέρει τα όπλα του Μπότσαρη στον στρατηγό Μεζόν μετά τη ναυμαχία στο Ναβαρίνο, κατά την αποστολή στον Μοριά. Ενα αλβανικό σπαθί και μια αλβανική πιστόλα του Ελληνα ήρωα-συμβόλου ήταν τα δώρα του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας στον Γάλλο στρατηγό. Στην έκθεση, τα περίτεχνα όπλα του Σουλιώτη οπλαρχηγού και αρχειακό υλικό φωτίζουν το τέλος της εξέγερσης, που οδήγησε στην ίδρυση του ελληνικού κράτους.
Η έκθεση υπό την αιγίδα της Προεδρίας της Ελληνικής και της Γαλλικής Δημοκρατίας στηρίζεται από το ΥΠΠΟΑ, τον Δήμο Θεσσαλονίκης (εντάσσεται στα φετινά «Δημήτρια»), τη Βουλή των Ελλήνων και την Περιφέρεια. Εγκαινιάζεται την 1η Οκτωβρίου.