Μυθιστορήματα με φόντο ή με επίκεντρο τον αμερικανικό εμφύλιο έχουν γραφτεί αρκετά και οι διαθέσιμες επιλογές στα ελληνικά δεν είναι αδιάφορες. Ας παραθέσουμε ενδεικτικά τη «Στρατιά» (εκδ. Πόλις) του Ε. Λ. Ντόκτοροου, το «Κόκκινο σήμα του θάρρους» (εκδ. Μεταίχμιο) του Στίβεν Κρέιν, αλλά και το «Λήθη και Λίνκολν» (εκδ. Iκαρος) του Τζορτζ Σόντερς. Οι πρωταγωνιστές τους, ωστόσο, είναι κυρίως άνδρες· και είναι για αυτόν ακριβώς τον λόγο που το μυθιστόρημα «Neverhome» (εκδ. Πόλις) του Αμερικανού Λερντ Χαντ, συγγραφέα και καθηγητή Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Μπράουν, ξεχωρίζει εξαρχής: κεντρική ηρωίδα του είναι η Κόνστανς Τόμπσον, μια γυναίκα που με το ξέσπασμα του αμερικανικού εμφυλίου αφήνει τον σύντροφό της και το ταπεινό αγρόκτημά τους στην Ιντιάνα, μεταμφιέζεται σε Ας Τόμπσον και παρουσιάζεται στον στρατό των Βορείων. «Hμουν δυνατή, εκείνος όχι», λέει η Κόνστανς για τον αγαπημένο της σύντροφο, «έτσι ήμουν εγώ που πήγα στον πόλεμο για να υπερασπίσω τη Δημοκρατία».
Το επίσης αξιοσημείωτο είναι ότι η περίπτωσή της δεν αποτελεί προϊόν αμιγούς μυθοπλασίας, ούτε και στερείται κάθε προηγουμένου στην εργογραφία του Λερντ Χαντ. Γεννημένος στη Σιγκαπούρη και μεγαλωμένος στην αγροτική Ιντιάνα από τη γιαγιά του, με σπουδές γαλλικής φιλολογίας στη Σορβόννη, με το Γραφείο Τύπου του ΟΗΕ και το τμήμα Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου του Ντένβερ στο βιογραφικό του, παντρεμένος επίσης με την ποιήτρια Eleni Sikelianos, απόγονο του Aγγελου Σικελιανού, ο Αμερικανός συγγραφέας είχε γράψει άλλο ένα μυθιστόρημα με γυναίκα πρωταγωνίστρια (το «Kind one», με ηρωίδα μια έφηβη που παντρεύεται έναν ιδιοκτήτη σκλάβων), ενώ, στο μεταξύ, ένα παλιότερο δώρο της συζύγου του τού είχε αποκαλύψει το συγκεκριμένο υποφωτισμένο κεφάλαιο του αμερικανικού εμφυλίου: ήταν το βιβλίο «An Uncommon Soldier», μια συλλογή επιστολών της Σάρα Ροζέτα Γουέικμαν, που είχε πολεμήσει ως Λάιονς Γουέικμαν εναντίον των Νοτίων.
«Θυμάμαι να εκπλήσσομαι», λέει στην «Κ» ο Λερντ Χαντ, που για τη συγγραφή του «Neverhome» ερεύνησε περαιτέρω το ζήτημα, «από το πόσο λίγα γνωρίζαμε για τις εκατοντάδες γυναίκες που εκείνη την εποχή είχαν κάνει ακριβώς το ίδιο. Η φαντασία μου πυροδοτήθηκε διαβάζοντας για τον Aλμπερτ Κάσιερ, που πριν από τον πόλεμο ήταν μια νεαρή Ιρλανδή μετανάστρια, ή για τη Λορέτα Βελάσκεζ, εύπορη κόρη Κουβανών εμιγκρέδων που πήγε να πολεμήσει με ένα ψεύτικο μουστάκι και έναν ειδικά σχεδιασμένο ανάποδο κορσέ από κόκαλα φάλαινας για να κρύβει τις καμπύλες της. Hταν ακόμα η Μελβερίνα Ελβερίνα Πέπερκορν, με το υπέροχο αυτό όνομα, που πολέμησε μαζί με τον αδελφό της, ο οποίος άκουγε στο επίσης εκπληκτικό Αλεξάντερ Πέπερκορν ο Μέγας. Το δικό μου έργο δεν αφηγείται την ιστορία κάποιας συγκεκριμένης ιστορικής μορφής, αλλά εμπνέεται από όλες τους».
Η ιστορία της Κόνστανς Τόμπσον ξεκινάει με την ίδια να αισθάνεται «τρομερά ευτυχισμένη» για την απόφασή της, αν και τα κίνητρά της δεν είναι αποκλειστικά πατριωτικά: αυτό που επιθυμεί πηγαίνοντας στον πόλεμο είναι «να πατήσω γερά στο χώμα, ν’ ατσαλώσω το βλέμμα μου και να μην το βάλω στα πόδια», χώρια μια εσωτερική σύγκριση με τη δυναμική, όσο ζούσε, μητέρα της. Στην πορεία της ως Ας Τόμπσον, η ηρωίδα πασχίζει να κρύψει το φύλο της (ειδάλλως θα αντιμετώπιζε την αποπομπή, τον εξευτελισμό ή την εκτέλεση), αντικρίζει ή διαπράττει θηριωδίες, επαινείται για τη φροντίδα της σε ένα αδύναμο κορίτσι ή κατηγορείται για κατασκοπική δράση, συναντά συνενόχους, χάνει το μυαλό της, ποθεί την επιστροφή στη δική της Ιθάκη, μέχρι που διαπιστώνει ότι η βία του πολέμου μπορεί να εξοστρακιστεί στο
ίδιο της το σπίτι.
Και αν όλα αυτά μοιάζουν τόσο ανδρικά όσο και γυναικεία, ένα ερώτημα που προκύπτει είναι αν υπάρχει κάποιου είδους διαφορετική πρόσληψη της βιαιότητας του πολέμου ανάμεσα στα δύο φύλα. Σε ένα απόσπασμα του μυθιστορήματός του «Ο μάγος» (εκδ. Εστία), ο Βρετανός συγγραφέας Τζον Φόουλς έγραφε: «Οι άντρες αγαπούν τον πόλεμο γιατί τους επιτρέπει να δείχνουν σοβαροί. Γιατί νομίζουν πως είναι το μόνο πράγμα που αποτρέπει τις γυναίκες από το να τους κοροϊδεύουν. Μέσα απ’ αυτόν μειώνουν τις γυναίκες σε αντικείμενα. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά των φύλων. Οι άντρες βλέπουν αντικείμενα και οι γυναίκες βλέπουν τη σχέση ανάμεσα στα αντικείμενα».
Ο Λερντ Χαντ δεν συμφωνεί εντελώς. Oπως λέει, «παρότι δεν είχα κάποια συγκεκριμένη επιθυμία να γράψω ένα μυθιστόρημα που θα υπονόμευε το είδος των έμφυλων στερεοτύπων τα οποία πραγματεύεται ο Φόουλς (και που ακούγονταν υπερβολικά ωραία τότε, σωστά;), αντιλαμβάνομαι πλέον ότι το μυθιστόρημά μου αγγίζει κάποιες από αυτές τις θεωρήσεις. Αναγνωρίζει το παμπάλαιο δίπολο άνδρας/γυναίκα, αλλά το αναποδογυρίζει και έπειτα το θολώνει. Ακολούθησα τη φωνή της ηρωίδας μου και παρόλο που μπήκα στον πειρασμό να της αποδώσω σχόλια περί φύλου ή φυλής που θα προέρχονταν από τον 21ο αιώνα, αντιστάθηκα όσο μπορούσα. Η Κόνστανς έχει επίγνωση ότι ανατρέπει το είδος των προσδοκιών για τα φύλα που μας απασχολούν ακόμα και σήμερα με τρόπο αξιοθρήνητα υποτυπώδη. Και φυσικά, μας παρουσιάζει την εικόνα της Πηνελόπης να πηγαίνει στον πόλεμο αντί του Οδυσσέα. Πέραν τούτου, όμως, ελπίζω ότι το “Neverhome” αντιστέκεται σε εύκολες φιλοσοφίες όπως εκείνες του Φόουλς –τον οποίο ωστόσο σέβομαι ιδιαίτερα– και μας επιτρέπει να βγάλουμε τα δικά μας συμπεράσματα».
Eχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια Οδύσσεια αντεστραμμένη. Ο τίτλος του μυθιστορήματος, «Neverhome», παραπέμπει σε μια διαρκή αδυνατότητα επιστροφής. Ποιο είναι άραγε για τον Αμερικανό συγγραφέα εκείνο το χαρακτηριστικό της Οδύσσειας που παραμένει αμετάβλητο ανά τους αιώνες; «Το θαύμα του ανθρώπου», καταλήγει ο Λερντ Χαντ, «που με κάθε τρόπο προσπαθεί σε ακραίες συνθήκες να επιλύσει προβλήματα γύρω από ό,τι ο Γουίλιαμ Φόκνερ ονόμαζε “αιώνιες αλήθειες και πραγματικότητες της καρδιάς”, όπως η αγάπη, η εντιμότητα, η συμπόνια, η υπερηφάνεια».