Αν ξύσεις τους τοίχους και τα τείχη του Επταπυργίου, οι ιστορίες που θα αφηγηθούν από το παρελθόν της πόλης είναι πολλές και τραυματικές. Αυτό ακριβώς έκανε η εικαστικός Μαρία Κομπατσιάρη όταν κλήθηκε να συνομιλήσει εικαστικά με μια φυλακή, το Γεντί Κουλέ, με τα κελιά απομόνωσης, με το μνημείο, με την ίδια την Ιστορία. Ξεφλούδισε τους τοίχους του, αφουγκράστηκε τις άηχες φωνές του παρελθόντος και, καταφεύγοντας σε προσωπικά και συλλογικά βιώματα, άνοιξε τον διάλογο ανάμεσα στον διττό χαρακτήρα του μνημείου-φυλακής και την τέχνη.
Βαθύς σεβασμός
«Χρειάζονται λεπτές ισορροπίες και βαθύς σεβασμός για να αποδώσεις έννοιες μέσα από έναν καταιγισμό συνειρμικών λέξεων που ορίζουν τη χρήση και τη δομή ενός χώρου, ο οποίος στέγασε τις φυλακές της πόλης επί έναν αιώνα (1890-1989)» επισημαίνει στην «Κ»η καλλιτέχνις που ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη εδώ και 40 χρόνια. Οι εγκαταστάσεις της με ποικίλα εκφραστικά μέσα και υλικά δημιουργούν το σημειολογικό εικαστικό οδοιπορικό «Εντός Ορίων» Ο τίτλος του εξηγεί «πέρα από το προφανές του μνημείου και όλα όσα καθορίζονται από όρια (ψυχικά, σωματικά, κοινωνικά, νομικά κ.ά.), ενέχει ένα ψήγμα ειρωνείας γιατί όταν έκλεισε βίαια το Γεντί Κουλέ ήταν για πράξεις (βιασμοί, εκβιασμοί, διακίνηση ναρκωτικών) που δεν συμβαίνουν εντός, αλλά εκτός των ορίων μιας φυλακής»
Εξι έργα σε μεικτή τεχνική (φωτογραφίες με ψηφιακά μέσα) που αιωρούνται στην «αίθουσα διδασκαλίας»του πύργου και μια εγκατάσταση με βιβλία αποτελούν τον πυρήνα της έκθεσης.
Αποτυπώνουν σε μία επιφάνεια τις χρήσεις του κάστρου στο πέρασμα των αιώνων, τα ανοιχτά τραύματα αλλά και τα στρώματα της μνήμης που τα συνοδεύουν. Σοβάδες, ξέφτια του χρόνου στις αποχρώσεις του λουλακί και της ώχρας, φθαρμένες επικαλύψεις, τούβλα και πλίνθοι αποδομούν την αρχιτεκτονική του μνημείου από την εποχή των Παλαιολόγων έως σήμερα.
Η εικαστικός Μαρία Κομπατσιάρη συνομιλεί με το Γεντί Κουλέ, με τα κελιά απομόνωσης, με το μνημείο, με την ίδια την Ιστορία.
Στο δάπεδο νομικά βιβλία με εμφυτευμένα καντηλάκια υπενθυμίζουν τον ρόλο της Δικαιοσύνης, την αναζήτηση της πορείας στο φως. Ως παράθυρο στο φως λειτουργούν και οι κύβοι στο αίθριο του μνημείου. Παραπέμπουν σε μια κινητή πινακοθήκη γιατί «βάζοντας την τέχνη μέσα σε ένα χώρο φυλακής είναι ένας τρόπος για να καταργήσουμε τις φυλακές»
Εμφύλιος και δικτατορία
Η μεγαλύτερη δυσκολία της ήταν η εικαστική προσέγγιση της απομόνωσης στα τέσσερα σκοτεινά κελιά που κρατούν άσβεστες τις μνήμες φυλακισμένων στη διάρκεια του Εμφυλίου και της δικτατορίας. Πώς διερευνά τις έννοιες του θανάτου, της ελευθερίας, της επικοινωνίας και της οικογένειας η καλλιτέχνις; Με σχοινιά και υφάσματα δεμένα σε θηλιές απαγχονισμού, που δημιουργούν αντικρουόμενα συναισθήματα. Από τη μια η απόδραση, η φυγή, το όνειρο για την ελευθερία, και από την άλλη η απόγνωση, η απελπισία που οδηγούν στον θάνατο δι’ απαγχονισμού, την πρώτη αιτία θανάτου στις φυλακές. Στο δεύτερο κελί φύλλα ριζόχαρτου συρραμμένα, πυκνογραμμένα σε μια δυσανάγνωστη γραφή, αυτή που χρησιμοποιεί συχνά η καλλιτέχνις στο έργο της, υπονοούν την ανάγκη για αφήγηση, για εξομολόγηση, για επικοινωνία. «Ο λόγος συμπυκνωμένος και βαρύς αντιδιαστέλλεται στο εύθραυστο του ριζόχαρτου, που λειτουργεί ταυτόχρονα και σαν δίχτυ προστασίας ενάντια στον παραλογισμό και στην τρέλα που μπορεί να οδηγήσει η απομόνωση» εξηγεί η εικαστικός.
Ενα σπίτι στο τρίτο κελί, κόκκινο στο χρώμα της φωτιάς, του φάρου, του έρωτα και φυσικά του αίματος μέσα σε συνθήκη εγκλεισμού λειτουργεί ως απάγκιο, λιμάνι, μήτρα, όνειρο και παρηγοριά. Μέσα σε όλα αυτά η μνήμη, αυτή που μας κρατάει στη ζωή. Το «Δένδρο της μνήμης»συμπληρώνει την εγκατάσταση. Ενα χριστουγεννιάτικο έλατο χωρίς κλαδιά με κρεμασμένες κορνίζες, άδειες με χρυσό πλαίσιο σηματοδοτούν το ακριβό και το πολύτιμο περιεχόμενό του: τα αγαπημένα πρόσωπα για τα οποία αξίζει κανείς να αντισταθεί σε μια φυλακή που επιχειρεί να καταργήσει την προσωπικότητα, τα όνειρα, τη δύναμη για ζωή.
Διάρκεια έως 15/10.