Μάνα, μητέρα, μαμά. Οι λέξεις περιγράφουν κάτι που όλοι οι άνθρωποι στη Γη μπορούν να συσχετίσουν με τον εαυτό τους. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει μητέρα. Ακόμα και όσοι την έχασαν, ακόμα και όσοι δόθηκαν για υιοθεσία. Η λέξη μητέρα όμως στις εποχές που διανύουμε είναι μια λέξη διφυής και διφορούμενη. Από τη μια η εξιδανικευμένη, η μητέρα στο πρόσωπο της Παναγίας, η καρτερική, δοτική, που δίνει το αίμα και το σώμα της για τη ζωή του παιδιού της. Από την άλλη, η μητέρα που χρεώνεται στο ασυνείδητο των κοινωνιών όλα τα δεινά. Ο άνθρωπος ευκολότερα συγχωρεί τον υπόλοιπο πλανήτη, αλλά η μάνα θα στέκει πάντα ως αγκάθι αν κάτι δεν πήγε καλά. Γιατί οι προσδοκίες στο πρόσωπό της είναι δυσανάλογα μεγάλες σε σχέση με το φορτίο που αντέχει να κουβαλήσει μια γυναίκα που γίνεται μητέρα. Και από την άλλη, βρίσκεται με κάθε τρόπο στο στόχαστρο, συνειδητό ή ασυνείδητο, νομικό, κοινωνικό, ανδρών και γυναικών. Φαντασιακά η μητέρα εξιδανικεύεται, κοινωνικά η μητέρα πού στέκεται; Αυτό πραγματεύεται η Zακλίν Ρόουζ στη μελέτη της με τίτλο «Mothers» από τις εκδόσεις Faber and Faber. Οπως επίσης βλέπουμε αντίστοιχα τη θέση της μητέρας στην κοινωνία στην εξαιρετική σειρά «Maid» στο Netflix.
Πολλοί θεωρούν ότι το θέμα «μητρότητα» είναι εξαντλημένο. Μερικά θέματα άλλωστε είναι ήδη φορτισμένα πριν καλά καλά ξεκινήσει η συζήτηση, άλλωστε είναι πιο δύσκολο να μιλήσουμε για κάτι που –θέλουμε δεν θέλουμε– μας αγγίζει όλους και φέρνει στο επίκεντρο τη δική μας ζωή. Για αιώνες τα θέματα της δημόσιας συζήτησης τα επέβαλαν άνδρες. Και εμείς οι γυναίκες, σε όσες επιτρεπόταν να συμμετέχουν ισότιμα, χειροκροτούσαν και κουνούσαν το κεφάλι ταυτιζόμενες με ό,τι είναι σημαντικό για τους άνδρες. Πόσες συζητήσεις δεν έχουμε παρακολουθήσει για τον πόλεμο; Για τις χαμένες πατρίδες; Για τα οικονομικά; Ακόμα και για την πολιτική, αλλά με τους όρους που επιβάλλει η αρσενική σκέψη. Γιατί η πολιτική ασκείται ακόμα με έναν συγκεκριμένο τρόπο, σίγουρα υπάρχουν και άλλοι. Είναι δύσκολο όμως να βάλουμε όλα αυτά τα θέματα στο τραπέζι και να τα συζητήσουμε με ειλικρίνεια από τη σκοπιά της μητρότητας. Γιατί οι περισσότεροι θα πουν: τι σχέση έχει η μητρότητα με όλα αυτά;
Δεν είναι καθόλου ξένο το βίωμα ότι πάρα πολλές εταιρείες προσ-λαμβάνουν γυναίκες ρωτώντας τις εάν σκοπεύουν να γίνουν σύντομα μητέρες.
Η ηρωίδα στο «Maid» είναι μια ταλαιπωρημένη μητέρα που βρίσκει εναντίον της όλο το κοινωνικό και νομικό σύστημα. Την τιμωρούν μέσα από την ακαμψία του συστήματος οι πάντες και μαζί και το παιδί της. Η Ζακλίν Ρόουζ επιχειρεί –και τα καταφέρνει– να ανοίξει σε βάθος όλα αυτά τα ζητήματα μέσα από τη θεώρηση που έχουν οι κοινωνίες για τη μητρότητα. Πώς διαμορφώνονται οι σύγχρονες κοινωνίες; Πώς αντιμετωπίζει η Δύση τη μητρότητα; Πώς αντιμετωπίζει τις μητέρες που έρχονται από χώρες που πλήττονται; Τι θέση φανταζόμαστε ότι έχει η μητέρα και ποια τελικά στις πράξεις είναι η πραγματική της θέση; Γιατί συνεχίζουν οι μητέρες να είναι τόσο εξουθενωμένες; Γιατί συνεχίζουν να είναι ανικανοποίητες; Και πώς το αντιμετωπίζει αυτό η κοινωνία; Επί παραδείγματι, ένας από τους πρώτους νόμους του Τόνι Μπλερ το 1997 στη Μεγάλη Βρετανία ήταν να κόψει το επίδομα στις ανύπαντρες μητέρες. Διότι όταν δεν βγαίνουν τα νούμερα η μητρότητα είναι ιδιωτικό γεγονός, και όταν κινδυνεύει μια χώρα με γήρανση τα προσεχή χρόνια, τότε γίνεται ένα θέμα που μας αφορά όλους.
Πώς εργάζεται μια γυναίκα πριν να γίνει μητέρα και τι απαιτήσεις έχει η εταιρεία αφού γίνει μητέρα; Δεν είναι καθόλου ξένο το βίωμα ότι πάρα πολλές εταιρείες προσλαμβάνουν γυναίκες ρωτώντας τις εάν σκοπεύουν να γίνουν σύντομα μητέρες ή τις απολύουν όταν πλησιάζει η ώρα της μητρότητας. Επίσης, ο ιδιωτικός τομέας είναι εξαιρετικά απαιτητικός και ζητάει από τις γυναίκες που έγιναν μητέρες να επιστρέψουν σύντομα στην εργασία, αδιαφορώντας για το τι θα γίνουν αυτά τα παιδιά. Είναι σαν να τιμωρούνται όσες αποφάσισαν να φέρουν παιδιά στον κόσμο. Οι σύγχρονες κοινωνίες κρατούν σε απόσταση τις δύο όψεις της μητρότητας. Από τη μια συνεχίζουν να φαντασιώνονται ότι η υγεία των ανθρώπων, ψυχική και βιολογική, εξαρτάται από αυτή τη μητέρα, από την άλλη όταν εκείνη γίνεται αδύναμη η κοινωνία βγάζει το μένος πάνω της. Σαν να μην μπορεί να αντέξει το συλλογικό ασυνείδητο την ευαλωτότητα της μητέρας. Εχουμε ανάγκη από τη μητέρα να μας προστατεύει αλλά αδυνατούμε ως κοινωνία να προστατεύσουμε τη μητέρα. Δεν είναι τυχαίο πώς αντιμετωπίζουμε τις γυναίκες πρόσφυγες, ή τις γυναίκες που μεγαλώνουν μόνες το παιδί τους. Το ζούμε και στο παρόν με τον νόμο της συνεπιμέλειας, έναν νόμο προς τη λάθος κατεύθυνση, που δεν κοιτάζει στην ουσία το πρόβλημα.
Οπως πολύ εύστοχα γράφει η Ζακλίν Ρόουζ: «Μας τρομάζει η μητρότητα γιατί μας θυμίζει ότι εξαρτιόμαστε από μια γυναίκα». Η μητέρα ως φορτισμένο πρόσωπο μας υπενθυμίζει ότι πριν από εκείνη δεν υπήρχαμε. Βάζει ένα φρένο στην αχαλίνωτη παντοδυναμία, ένα όριο που κρατάει την αλαζονεία στο κατώφλι πριν να κοιτάξει η μητέρα στα μάτια το παιδί της. Γιατί δεν αντιμετωπίζει η Δύση την ευαλωτότητα της μητέρας; Αντιθέτως, σε ταραγμένους καιρούς, όπως αυτοί που ζούμε, οι ευάλωτοι είναι οι πιο εύκολοι στόχοι του μίσους. Είναι σαν να λέει η κοινωνία «καλά να πάθεις». Δεν είναι τυχαίο ότι οι μητέρες περιμένουν πώς και πώς να μεγαλώσουν και να φύγουν τα παιδιά τους. Αυτά τα παιδιά ως τι τα εκτοξεύουν στην κοινωνία; Ως αστέρια; Ή ως βέλη;
Και όλοι αυτοί που παίρνουν αποφάσεις για τις τύχες των λαών, αναρωτιέμαι ποια ήταν η μητέρα τους; Και τι σχέση είχαν μαζί της;