Χρόνια δυναμικά και αντιφατικά

Χρόνια δυναμικά και αντιφατικά

Η Αναστασία Νάτσινα και ο Γιάννης Δημητρακάκης μιλούν στην «Κ» για τη λογοτεχνία της Μεταπολίτευσης

4' 12" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΑΚΗΣ, ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΝΑΤΣΙΝΑ (επιμ.)
Μεταπολίτευση, 1974-1981: Λογοτεχνία και πολιτισμική ιστορία
Εκδόσεις της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Κρήτης, σελ. 510

Τρεις μελέτες κυκλοφόρησαν εσχάτως με θέμα την ελληνική πεζογραφία από το 1974 κι έπειτα: η «Κίνηση του εκκρεμούς» (εκδ. Πόλις) του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου, η «Ελληνική πεζογραφία 1974-2010» (εκδ. Πόλις) της Ελισάβετ Κοτζιά και το «Η ελιά και η φλαμουριά» (εκδ. Πατάκη) του Δημοσθένη Κούρτοβικ. Στη λίστα προστίθεται και ο συλλογικός τόμος «Μεταπολίτευση 1974-1981: Λογοτεχνία και πολιτισμική ιστορία», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης και περιλαμβάνει εισηγήσεις από το ομότιτλο συνέδριο που διοργάνωσε το τμήμα Φιλολογίας του ιδρύματος το 2019. Γιατί όμως έχει ανακινηθεί το ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία της Μεταπολίτευσης και τι μπορεί να φωτίσει η μελέτη της;

Στον τόμο εξετάζονται τάσεις σε θεματικές όπως της νεότητας, του έρωτα, της λογοτεχνίας της εργατικής τάξης, της αστυνομικής λογοτεχνίας.

«Νομίζω ότι είναι μια σειρά από παράγοντες», λέει στην «Κ» η επίκουρη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Αναστασία Νάτσινα, συνεπιμελήτρια του τόμου. «Η κρίση της τελευταίας δεκαετίας», εξηγεί, «δημιούργησε τους όρους και την ανάγκη για περισσότερη αυτογνωσία και αυτοκριτική, και το 1974 είναι η πιο κρίσιμη τομή στην πρόσφατη ιστορία μας. Εχει επίσης μεσολαβήσει μια χρονική απόσταση που επιτρέπει την κριτική ματιά, ενώ άλλαξε και η παλαιότερη φιλολογική άποψη που έβρισκε ανάρμοστο να ασχολούμαστε επιστημονικά με ζώντες δημιουργούς». Τα 29 άρθρα του τόμου φωτίζουν χαρακτηριστικά της περιόδου, συγκυριακά ή πιο μόνιμα. Κάποια τα συνοψίζει ο επίκουρος καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και συνεπιμελητής του τόμου, Γιάννης Δημητρακάκης: «Είναι μια περίοδος με δυναμισμό», λέει, «αλλά και με τις αντιφάσεις που επιτρέπει ένα πεδίο πραγματικά πλουραλιστικό. Κυριαρχούν η έντονη πολιτικοποίηση και το συλλογικό στοιχείο, μπορεί ωστόσο να διακρίνει κανείς και τις απαρχές μιας στροφής προς το ιδιωτικό».

Η πολυφωνία

Στον τόμο εξετάζονται τάσεις σε θεματικές όπως της νεότητας, του έρωτα, της λογοτεχνίας της εργατικής τάξης, της αστυνομικής λογοτεχνίας, ζητήματα που εντοπίζονται και σε αρχεία της εποχής, όπως του Θανάση Βαλτινού και του Μένη Κουμανταρέα. Αρθρα γενικής στόχευσης προσφέρουν μια συνολικότερη εικόνα, ενώ ο δυναμισμός και η πολυφωνία της περιόδου αντανακλώνται και στην ίδρυση του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου ή στο ρεπερτόριο του Εθνικού Θεάτρου. Ο Γιάννης Δημητρακάκης υπογράφει ένα άρθρο για τη θέση της ιστορίας και της λογοτεχνίας στα έργα του Κωστή Μοσκώφ, το οποίο εντάσσεται στην ενότητα του τόμου για τους διανοούμενους της εποχής.

Οπως παρατηρεί, «ο Μοσκώφ θεωρούσε ότι η Ελλάδα είναι εξαρτημένη, όχι μόνο οικονομικά αλλά και πολιτισμικά, από την καπιταλιστική Δύση και ότι η Αριστερά καλείται να αποτινάξει την εξάρτηση αυτή. Αλλά ο Μοσκώφ δικαιώνει και ορισμένα συντηρητικά πολιτισμικά στοιχεία, καθώς τα βλέπει ως μορφές αντίστασης στην εξάρτηση, π.χ. τη λαϊκή Ορθοδοξία. Αν και μαρξιστικής αφετηρίας, ο αντιδυτικισμός του μπορεί να ιδωθεί σε συνάρτηση με ένα ευρύτερο διανοητικό ρεύμα αμφισβήτησης της νεωτερικότητας, με απολήξεις που φτάνουν μέχρι τις μέρες μας. Παρότι επίσης δεν αμφισβήτησε τις βασικές αρχές της παραδοσιακής μαρξιστικής κριτικής της λογοτεχνίας, η μετατόπισή του από την ιστορία στην προσωπική λογοτεχνική δημιουργία φαίνεται ότι του έδωσε τη δυνατότητα μιας κάπως ευρύτερης ματιάς στα ζητήματα της τέχνης».

Η Αναστασία Νάτσινα καταπιάνεται με τα κρατικά βραβεία πεζογραφίας: «Γίνεται μια προσπάθεια», λέει, «να αποκατασταθεί το κύρος του θεσμού και ο δημοκρατικός του χαρακτήρας. Το βλέπουμε στη σύνθεση της πρώτης κριτικής επιτροπής με πρόεδρο τον Παπανούτσο και μέλη τον Πετσάλη-Διομήδη και τον Βρεττάκο, μεταξύ άλλων. Αργότερα, οι επιτροπές γίνονται πιο συντεχνιακές. Βραβεύονται έργα αντιδικτατορικά ή που είχαν βλαφθεί με κάποιο τρόπο από τη χούντα. Γενικότερα υπάρχει μια προσπάθεια συμπεριληπτικότητας – γεωγραφικής, ιδεολογικής, αλλά και τεχνοτροπικής, με έργα ρεαλιστικά αλλά και πιο πρωτοποριακά. Οσον αφορά το φύλο και την ηλικία οι κριτές είναι πιο συντηρητικοί, βραβεύονται κυρίως άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας. Επίσης, στην πεζογραφία χάνουν τελείως τα κορυφαία έργα, σίγουρα και για πολιτικούς λόγους, π.χ. «Το κιβώτιο» του Αλεξάνδρου, αλλά και επειδή επικρατεί ένα συντεχνιακό πνεύμα, μαζί με μια λογική “επετηρίδας”. Βραβεύονται πολλά μέτρια έργα, το μόνο που διαβάζεται ακόμα πολύ είναι “Η βιοτεχνία υαλικών” του Κουμανταρέα. Ο θεσμός χάνει την ευκαιρία να ασκήσει ουσιαστικό ρόλο προς οποιαδήποτε κατεύθυνση».

Διεθνείς επιρροές

Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα άρθρα για τις διεθνείς επιρροές που εντοπίζονται στη λογοτεχνία και στις μεταφράσεις της περιόδου ή εκείνα που αφουγκράζονται τον διάλογο της λογοτεχνίας με τον κινηματογράφο. Εύλογα πάντως αναρωτιέται κανείς τι έχει μείνει από όλα αυτά σήμερα. «Αυτό που παραμένει στο εγχώριο λογοτεχνικό πεδίο», αποκρίνεται η Αναστασία Νάτσινα, «είναι η επικράτηση της πεζογραφίας έναντι της ποίησης, που αρχίζει να γίνεται εμφανέστερη στη δεκαετία του 1980. Στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης εμφανίζονται επίσης νεότεροι συγγραφείς με λιγότερο πολιτικοποιημένες και πιο ανάλαφρες θεματικές, χιούμορ και κάποια “αναίδεια”, μια τάση με διάρκεια. Από την άλλη, η βαρύτητα και ο τρόπος με τον οποίο τίθενται τα πολιτικά ζητήματα έχει αλλάξει και έχει μάλλον εγκαταλειφθεί η ανάγκη ορισμένων συγγραφέων να θέτουν συνολικά τα ζητήματα που αντιλαμβάνονται ως καίρια, π.χ. του έθνους ή της πολιτικής στράτευσης. Η λογοτεχνία ήταν βέβαια και παραμένει σε συνεχή διάλογο με τον πολιτισμό, γιατί δεν παράγεται στο κενό. Η ώσμωσή της με τις όμορες τέχνες παραμένει, αλλά αυτό που έχει αλλάξει είναι η βαρύτητά της στον χώρο του πολιτισμού, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το ευρύτερο κοινό».

Χρόνια δυναμικά και αντιφατικά-1

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή