Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι, ως συνήθως: οι απώλειες των Βρετανών κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οφείλονταν κατά 40% σε ψυχικό κλονισμό. Οι στρατιωτικοί ψυχίατροι υποχρεώθηκαν να παραδεχθούν ότι τα συμπτώματα του «Σοκ του βομβαρδισμού» (Shell Shock) ή της «Νεύρωσης των χαρακωμάτων» (Trench neurosis) οφείλονταν σε ψυχικό τραύμα και όχι σε διάσειση από τις εκρήξεις βομβών. Οι πάσχοντες αξιωματικοί και στρατιώτες υποβάλλονταν σε ηλεκτροσόκ και στέλνονταν ξανά στο μέτωπο…
Το 1918, στη Βουδαπέστη, το 5ο Διεθνές Ψυχαναλυτικό Συνέδριο αφιερώθηκε στις νευρώσεις του πολέμου. Την εισαγωγή στα πρακτικά του συνεδρίου την έγραψε ο Φρόιντ, η οποία, μαζί με τις εισηγήσεις των Σάντορ Φερέντσι, Καρλ Αμπραχαμ και Ερνστ Ζίμελ περιλαμβάνεται στις «Νευρώσεις του πολέμου» (μτφρ.: Σοφία Λεωνίδη, εκδ. Αγρα) που μόλις κυκλοφόρησε. Ο κύριος Γκρι δεν μπορούσε να το αφήσει να περάσει ασχολίαστο το θέμα που πραγματεύεται. Κυρίως το χρονικό της «πολεμικής νεύρωσης» μέσα στον εικοστό αιώνα.
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο στρατηγός Πάτον χαστούκισε δημοσίως έναν στρατιώτη με σμπαραλιασμένα νεύρα. Ο Αϊζενχάουερ υποχρέωσε τον Πάτον να ζητήσει, επίσης δημοσίως, συγγνώμη από τον εν λόγω στρατιώτη. Ηταν μια κρίσιμη στιγμή. Τότε, οι στρατιωτικοί ψυχίατροι παραδέχθηκαν ότι περί τις 200-240 ημέρες μάχης αρκούσαν για να οδηγήσουν στην κατάρρευση και τον πιο σκληροτράχηλο πολεμιστή.
«Μήπως, κατά βάθος, δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς τραύμα; Αφού πάντοτε κάτι χάνεται στην πορεία…».
Ομως, το ζήτημα δεν περιορίζεται στην πολεμική εμπειρία. Ηδη από τα χρόνια του Μεγάλου Πολέμου, ο πρωτοπόρος Βρετανός νευρολόγος Ουίλιαμ Ρίβερς (1864-1922) συνέκρινε την υστερία των βετεράνων με εκείνη των νοικοκυρών που βρίσκονταν εγκλωβισμένες στην οικογενειακή ζωή. Σταδιακά, υποστηρίχθηκε ότι η τραυματική νεύρωση αποτελεί ειδική και σχετικά σπάνια «κατάσταση πανικού» που παρατηρείται σε περιπτώσεις μαζικής απειλής της ανθρώπινης ζωής (θεομηνίες, σεισμοί, ναυάγια, μάχες και τροχαία ατυχήματα).
Μετά τη δεκαετία του ’80, ο όρος Μετατραυματικό Σύνδρομο Αγχους (Posttraumatic Stress Disorder, PTSD) επικράτησε ως συνέχεια αυτού που κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χαρακτηρίστηκε «Σοκ του βομβαρδισμού» (Shell Shock) και κατά τον Β΄ Παγκόσμιο «Κόπωση της μάχης» (Combat Fatigue). Το PTSD δεν αφορά μόνο στρατιωτικούς ή αμάχους που έχουν βρεθεί σε εμπόλεμες ζώνες, αλλά συνδέεται με την έκθεση σε οποιοδήποτε συμβάν που ενδέχεται να αφήσει το αποτύπωμά του στον ψυχισμό με τη μορφή χρόνιου τραύματος: σε επιζήσαντες φυσικής καταστροφής, τρομοκρατικού χτυπήματος, δυστυχήματος, κακοποίησης.
«Μυστήριο πράγμα το τραύμα, εμφανίζεται εκεί που δεν το περιμένεις», λέει ο κύριος Γκρι. «Μήπως, κατά βάθος, δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς τραύμα; Μήπως, με όλες τις απαραίτητες διαβαθμίσεις, κλινικές και μη, δεν νοείται ανθρώπινος βίος δίχως αυτό; Αφού πάντοτε κάτι χάνεται στην πορεία. Ισως σημασία έχει να μπορείς να δώσεις ένα όνομα στο τραύμα σου. Οπως έλεγε ο Ναπολέων, “Οι λέξεις είναι τα πάντα”».