JULIAN BARNES ENGLAND, ENGLAND
μτφρ. Αλεξάνδρα Κονταξάκη
εκδ. Μεταίχμιο, 2021, σελ. 424
Το μυθιστόρημα «England, England» του σημαντικού Βρετανού συγγραφέα Τζούλιαν Μπαρνς πρωτοεκδόθηκε το 1998 (για την ελληνική γλώσσα το 2000). Η φετινή επανέκδοσή του δίνει την ευκαιρία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να απολαύσει μια αιχμηρή γραφή πικρού χιούμορ που σπανίζει. Ο Μπαρνς στήνει την ευφυή του σάτιρα πάνω στο επιχειρηματικό πρότζεκτ του ιδιόρρυθμου μεγιστάνα σερ Τζακ Πίτμαν. Μετονομάζει τη νήσο Γουάιτ σε «νησί» ή αλλιώς «England, England», δημιουργώντας εκεί ένα τεράστιο πάρκο-κέντρο εθνικής κληρονομιάς της αγγλικής επικράτειας. Το νησί μετατρέπεται σταδιακά σε μια φουτουριστική οικονομικοπολιτική ουτοπία, με αυτοδιοικούμενους κατοίκους και πλούσιους διεθνείς επισκέπτες. Στον αντίποδα, η παλαιά Αγγλία ή «Anglia» οδηγείται σε μια οπισθοδρομική δυστοπία απομόνωσης από τον σύγχρονο κόσμο.
Η βασική ηρωίδα Μάρθα Κοχρέιν αποτελεί τον αιρετικό πυρήνα του έργου. Αντιδραστική από παιδί, τη βλέπουμε να παρωδεί την καθημερινή σχολική προσευχή και να χλευάζει τους επιδερμικούς τρόπους διδασκαλίας της Ιστορίας της χώρας της. Διερωτάται, δε, για το αν η μνήμη διαφθείρεται, αμφισβητώντας την έννοια της ανάμνησης που ίσως δεν είναι τίποτε άλλο παρά «η ανάμνηση μιας ανάμνησης μιας ανάμνησης, καθρέφτες παράλληλα τοποθετημένοι». Το «τότε» είναι αυτό που το μυαλό σου λέει «τώρα» εμπλουτισμένο από ενδιάμεσα γεγονότα. Αν αναγάγει κανείς την προσωπική μνήμη σε εθνική, όταν μια χώρα θυμάται την Ιστορία της, το παρελθόν δεν είναι ποτέ απλώς παρελθόν, αλλά «αυτό που κάνει το παρόν να ανέχεται τον εαυτό του».
Με εντυπωσιακό βιογραφικό, η Μάρθα θα προσληφθεί από τον σερ Τζακ Πίτμαν ως «επαγγελματίας κυνική» για να συνεργαστεί με τους καλοπληρωμένους συμβούλους του, συμβάλλοντας με τον αντίλογό της στο ρηξικέλευθο «σχέδιο»: να τοποθετηθούν εγκαταστάσεις στο νησί με μνημεία πολιτισμού, έτσι ώστε να μπορούν οι εύποροι ταξιδιώτες της «ποιοτικής σχόλης» με ξέχειλη τσέπη δολαρίων και γεν να βιώνουν τα θρυλικά επεισόδια της Ιστορίας, τις αφηγήσεις των μύθων και τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά της «αγγλικότητας».
Ο πανίσχυρος σερ Τζακ επιτυγχάνει, με αθέμιτα μέσα, παράνομες ηχογραφήσεις και δωροδοκίες, να εκβιάσει κυβερνητικούς ώστε να εξασφαλίσει την αυτονομία του England, England προς όφελος του κολοσσιαίου ομίλου του. Ετσι, ο οίκος Πίτμαν διοικεί το μικρό νησί έξω από τη νότια ακτή της Αγγλίας, αποκτώντας παγκόσμια φήμη. Τα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ έχουν μεταφερθεί σε ρεπλίκα μισού μεγέθους, ενώ οι φρουροί του είναι ηθοποιοί. Οι απαιτητικοί τουρίστες συμμετέχουν σε αναπαραστάσεις, όπως η παρασημοφόρηση από τον βασιλιά των ηρώων της Μάχης της Αγγλίας. Ζουν μαζί με τον Ρομπέν των Δασών και τους άντρες του και όλοι μαζί κρυμμένοι μέσα στο Σέργουντ Φόρεστ τρώνε το ψητό τους. Κρατούν σημειώσεις με τα αποφθέγματα του συγγραφέα-φιλοσόφου δόκτορος Σάμιουελ Τζόνσον (18ος αιώνας) μέσα σε μια παμπ. Η Wall Street Journal φτάνει να εκθειάσει αυτό το υπόδειγμα τουριστικής βιομηχανίας. Η χρονοβόρα επίσκεψη στα αυθεντικά μνημεία μιας «παλιομοδίτικης» και «βαρετής» χώρας έχει αντικατασταθεί επαρκώς από μια πιο βολική, πιο φιλική συνθήκη φιλοξενίας που δουλεύει ρολόι.
Ο σερ Τζακ Πίτμαν εκκολάπτει φιδίσια προδοσία θέλοντας να απολύσει την ανυπόφορη Μάρθα και τον εραστή της Πολ, «καταγραφέα ιδεών» των εξυπνακίστικων, μεγαλομανών λογυδρίων του. Μάρθα και Πολ έχουν όμως προνοήσει να σκαλίσουν μέσω ενός αδίστακτου δημοσιογράφου του κίτρινου Τύπου την κρυφή, ιδιωτική ζωή του σερ Τζακ. Το ψυχο-σεξουαλικό του βίτσιο συνδέεται με την αναπαράσταση της βρεφικής του ηλικίας και η Μάρθα προφέροντας απλώς τις λέξεις «πάνα», «βυζάκι», «κακά» εξουδετερώνει τις απειλές του, αναλαμβάνοντας η ίδια τη διεύθυνση του νησιού. Κάτι όμως δεν πάει καλά στο πρότζεκτ όταν ο Ρομπέν των Δασών και οι άντρες του εξεγείρονται. Αρχίζουν να κυνηγούν σκοτώνοντας με βέλη τα λιγοστά ζώα-αξιοθέατα των πάρκων του νησιού, ψήνοντάς τα στη σπηλιά τους, ενώ ο Ρομπέν επιθυμεί άμεσα σύναψη ερωτικής σχέσης με την κόρη Μαριάν γιατί η ανδροπρέπειά του δεν ανέχεται άλλο την παρατεταμένη παρθενία. Στο νησί οι ηθοποιοί ξαφνικά δεν παίζουν, γίνονται οι ίδιοι οι ρόλοι τους.
Ολα παραδίδονται, εντέλει, στις αλλοιώσεις της μνήμης. Ο σύντροφος της Μάρθας την προδίδει, αποκαθιστώντας την κυριαρχία του σερ Τζακ. Η ηρωίδα εξορίζεται στην παλαιά Αγγλία όπου παρατηρεί τους κατοίκους μιας επαρχιακής πόλης να ανασκευάζουν μύθους και θρησκευτικά έθιμα, πιστεύοντας στην αληθινή τους ύπαρξη χαμένη στη λήθη του παρελθόντος, προσπαθώντας να δώσουν νόημα στην καθημερινότητά τους.