Μια σκάλα, έρημη και σκοτεινή, στο εσωτερικό ενός κλειστού σπιτιού μπορεί να γίνει ο γεννήτορας μιας αλληλουχίας σκέψεων. Τα πολλά εγκαταλελειμμένα διατηρητέα σπίτια στην Αθήνα, αλλά και σε όλη τη χώρα, έχουν πολλά να μας πουν όχι μόνο για το θεσμικό πλαίσιο διάσωσης, αποκατάστασης και επανάχρησης, αλλά και για άλλες ποιότητες που άπτονται του υλικού και του άυλου πολιτισμού.
Μέσα από χαραμάδες και μισόκλειστες εξώθυρες, ο φακός εστιάζει σε εσωτερικά μιας μοναδικής ατμόσφαιρας.
Υπάρχουν βεβαίως και πολλά αξιόλογα κλειστά και ερειπωμένα σπίτια που δεν έχουν κηρυχθεί διατηρητέα, αλλά στην Ελλάδα ισχύει ούτως ή άλλως το ιδιότυπο καθεστώς να έχουμε πάμπολλα κτίρια ανά την επικράτεια που η πολιτεία έχει κρίνει μέσω των θεσμικών οργάνων της άξια διατήρησης και αυτά να ερειπώνουν ανυπεράσπιστα.
Ωστόσο, παρά την ερειπιώδη κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει εκατοντάδες αξιόλογα κτίρια, κόσμοι ολόκληροι διατηρούνται μέσα από τα εσωτερικά τους αλλά και την τομή στην τοιχοποιία τους. Και οι κόσμοι αυτοί έχουν να κάνουν τόσο με το αισθητικό αποτύπωμα αυτών των σπιτιών όσο και με τον τεχνικό πολιτισμό που εκφράζουν. Η λιθοδομή, τα τούβλα, τα δομικά υλικά, αφηγούνται μια ολόκληρη ιστορία εξόρυξης, εκμετάλλευσης, διακίνησης και εφαρμογής αυτού του πλούτου, που με τη σειρά του συνδέεται με όλη εκείνη την τεχνική και χειρωνακτική παράδοση και συσσώρευση γνώσης που συχνά υποτιμάται όταν προσερχόμαστε να εκτιμήσουμε την αρχιτεκτονική, ιστορική και αισθητική αξία ενός διατηρητέου ή μη σπιτιού.
Η χειρωνακτική εργασία και τα συνεργεία που υπήρχαν στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις έφεραν έναν πολιτισμό που παραδόθηκε από γενιά σε γενιά, και από μάστορα σε παραγιό. Πλακάδες, γυψαδόροι, λιθοξόοι, αγγειοπλάστες και κεραμοποιοί, δούλευαν μαζί με σιδεράδες και μαραγκούς για να φτιάξουν τα σπίτια της Αθήνας. Οι εσωτερικές σκάλες που διασώζονται σε ερειπωμένα σπίτια είναι θαύματα ξυλογλυπτικής της περιόδου 1880-1930, που πολλά θα είχαν να μας διδάξουν αν μαζεύονταν όλη η ποικιλία των δειγμάτων, τα είδη ξύλου, οι τύποι των συνεργείων και οι μήτρες των επιρροών. Ενας τεράστιος θησαυρός σαπίζει σε μοναχικά και σιωπηρά ερείπια ανά την επικράτεια. Μαζί με τις σκάλες σαπίζουν και καταστρέφονται πλήθος άλλων στοιχείων, από διακόπτες του ηλεκτρικού από βακελίτη έως πλακάκια δαπέδου, μαρμάρινοι νεροχύτες και ρόπτρα σε εξώθυρες. Αλλά οι σκάλες είναι μια ειδική τυπολογία κατασκευής που άφηνε επίσης και σημαντικό περιθώριο καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Μέσα από πόρτες που χάσκουν, πολλοί φωτογράφοι έχουν δει με τον φακό τους την τεράστια ποικιλία που αποτυπώνεται στις ξύλινες, εσωτερικές σκάλες των σπιτιών της Αθήνας. Στην περίπτωση των ερειπωμένων ή εγκαταλελειμμένων σπιτιών υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της λεηλασίας, της καταστροφής ή ακόμη και του εμπρησμού ή της κατεδάφισης. Εχω παρατηρήσει υψηλότατης στάθμης σκάλες σε όλες σχεδόν τις συνοικίες της Αθήνας, από τον Λόφο Σκουζέ ώς το Παγκράτι και από τους Αμπελόκηπους ώς τα Σεπόλια και τον Κολωνό. Αρχοντικά στα πέριξ της Αχαρνών, π.χ., αποκαλύπτουν μέσα από σκοτεινά και ρυπαρά πλέον εσωτερικά θεόρατα και περίτεχνα κλιμακοστάσια, που, και αυτά, ανήκουν στην ιστορία της Αθήνας. Εχουν θέση τόσο στην τεχνική όσο και στην αισθητική κουλτούρα της πόλης.
Τα υλικά ενός σπιτιού έχουν πολλά επίσης να μας πουν και για την κοινωνική στάθμη μιας περιοχής, αποτελούν, δηλαδή, δείκτες μιας ευρύτερης ανθρωπογεωγραφίας.
Αναρίθμητες εσωτερικές σκάλες, προϊόντα εξαίρετων ξυλουργών του παρελθόντος, παραμένουν αθέατες και μέρα με τη μέρα αποσαθρώνονται.